Llwybr Glyn Tarell Uchaf
Dilynwch y dyffryn rhewlifol hwn lawr y trac cerrig sy’n dyddio o’r 18ed ganrif ac a fu unwaith yn brif ffordd rhwng Canolbarth Lloegr a Chaerdydd.
Ymlwybrwch yn hamddenol ger Afon Tarell
Croeswch y dyffryn a dilynwch yr Afon Tarell, gan basio olion hen ffermdai fu’n llawn bywyd ‘slawer dydd pan oedd ffordd y goets fawr yn ei bri.
Map
Dechrau:
Storey Arms, cyfeirnod grid: SN982203
1
Dechreuwch y daith gerdded o Storey Arms, y ganolfan addysg awyr agored. Sylwch nad oes mynediad cyhoeddus i’r adeilad. Wrth wynebu’r ganolfan, cymerwch y llwybr i’r chwith – dyma’r hen ffordd gerbyd rhwng Aberhonddu a Merthyr. Parhewch i lawr y cwm tuag at Aberhonddu, a mynd trwy giât ger grid gwartheg nes i chi gyrraedd giât ar draws y llwybr ei hun. >
Ffordd gerbyd a chorlannau defaid
Ar un adeg y brif lwybr o Ganolbarth Lloegr i Gaerdydd, mae’n mynd â chi drwy ganol y cwm ac mae’n rhan o Lwybr Taf. Yn yr hen oes, roedd dyffryn Tarell yn gartref i 10 annedd. Byddent i gyd wedi bod yn gysylltiedig ag amaethyddiaeth rywbryd ond heddiw dim ond dwy fferm sydd ar ôl - Blaenglyn a Thŷ Mawr. Mae’r dirlun wedi'i cherfio gan waith ffermio, ac ar y chwith islaw’r ffordd, fe welwch corlannau defaid wedi'u hadeiladu o gerrig. Defnyddiwyd y corlannau hyn i olchi’r defaid cyn mynd â nhw i'r farchnad.
2
Ewch drwy’r ail giât, parhau i lawr y tyle ar hyd y ffordd gerbyd, gan gadw llygad allan ar y chwith am arwyddbost i'r Hostel Ieuenctid. Ewch drwy giât y cae wrth yr arwyddbost, gan groesi’r cae yn groeslinol i’r chwith i lawr at Afon Tarell.
Craig Cerrig-Gleisiad
Wrth i chi gerdded tuag at yr afon, mwynhewch y golygfeydd i fyny o flaen Craig Cerrig-Gleisiad sy’n edrych dros gwm Tarell. Mae’r Warchodfa Natur Genedlaethol yn dangos yn ddramatig, ar raddfa enfawr, y prosesau rhewlifol a gerfiodd y dirwedd ysblennydd hon. Mae’r warchodfa’n cynnig nifer o gyfleoedd cerdded gwych i fwynhau’r amffitheatr atmosfferig a grëwyd gan y clogwyni creigiog, uchel.
3
Croeswch yr afon gan ddefnyddio’r bont bren. Ychydig uwchben y bont mae adfeilion siambr gladdu o’r Oes Efydd. Trowch yn syth i’r dde a dilynwch y llwybr gan gadw’r afon i’r dde, nes i chi gyrraedd camfa.
4
Croeswch y gamfa a dringwch ychydig i fyny clawdd serth. Rydych chi nawr ar Fferm Tŷ Mawr, fferm yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol wedi’i gosod i denantiaid. Dilynwch y llwybr gan gadw Afon Tarell i’r dde am tua 1.5 milltir (2.4km). Byddwch yn croesi sawl camfa, pont a chae ac ymyl buarth fferm Tŷ Mawr.
Afon Tarell
Daw’r enw Tarell o’r gair Cymraeg ‘tarddell’ sy’n golygu `llygad ffynnon ddŵr’. Mae’r afon yn ffynhonnell bywyd ar gyfer digonedd o anifeiliaid, o ddyfrgwn i drochwyr. Mae’r eog a’r sewin (brithyll y môr) yn nofio i fyny’r afon hon, sy’n dipyn o gamp, gan fod Afon Tarell yn ymdroelli i lawr i ymuno ag Afon Wysg yn Aberhonddu, ac yna’n parhau tua’r môr yng Nghasnewydd.
5
Ym mhen pellaf Fferm Tŷ Mawr, byddwch yn croesi camfa drwy berth lle mae’r llwybr yn arwain at bont ar draws Afon Tarell. Wrth groesi’r bont, fe ddewch at ffordd darmac, trowch i’r dde gan arwain i fyny a heibio i’r bythynnod gwyn o’r enw Old Glanrhyd. Gan gadw’n syth ymlaen, dilynwch y ffordd am tua 300m nes i chi gyrraedd mynedfa Coed Carno, gyda bwrdd mynediad ar y dde. Ar y pwynt hwn, yn dilyn camau 6 a 7, mae gennych ddewis o gymryd llwybr ychwanegol drwy’r coetir lled-hynafol i chwarel segur gyda golygfeydd panoramig o gwm Tarell, ac yna yn ôl i lawr i ailymuno â’r hen ffordd gerbyd. Fel arall, ewch ymlaen i gam 8. Diweddariad Tach 2020: Mae llwybrau Coed Carno wedi eu difrodi gan law trwm a gwartheg yn eu sathru, osgowch yr ardal yma a chamau 6 & 7 os gwelwch yn dda, ewch yn syth i gam 8.
Hen fragdy a thafarn
Roedd bythynnod Glanrhyd yn arfer bod yn dafarn a bragdy yn gwasanaethu’r hen ffordd gerbyd yn ôl yn y 18fed ganrif. Byddai porthmyn yn gadael eu defaid, wedi’u gwarchod gan eu meibion, yn agos i’r afon (mewn ardal wedi’i marcio gan goed pinwydd mewn cylch) ac yn mynd i’r dafarn am y noson.
6
Diweddariad Tach 2020: Rhaid osgoi’r cam hwn o ganlyniad i ddifrod i’r llwybrau. Wrth fynedfa Coed Carno ewch drwy’r giât fach. Dilynwch lwybr y coetir sy’n troelli yn raddol i fyny’r tyle nes bod fforch. Ar y pwynt hwn, ewch i’r chwith ac ar ôl 100m croeswch nant fach sy’n rhedeg dros y llwybr. Ewch i’r dde i fyny’r tyle ac edrychwch allan am yr arwyddbyst sy’n eich cyfeirio at y llwybr sy’n dilyn nant Beddagi. Cymerwch ofal ar y rhan hon o’r daith gan fod y llwybr yn gul, yn greigiog ac yn llithrig mewn mannau. Mae’r daith ar hyd y nant yn ailymuno â’r llwybr ymhellach i fyny. Ar y pwynt hwn croeswch y llwybr, gan ddilyn y llwybr yn ôl i’r coetir, dros hen wal gerrig. Ewch ymlaen ar hyd y llwybr hwn nes i chi groesi ail wal gerrig gyda chamfa yn arwain at y bryn agored.
Bywyd gwyllt Coed Carno
Yn y gwanwyn, mae’r coed yn llawn bywyd, gydag adar ymfudol fel y gwybedog brith, telor y coed, y tingoch a’r bi fach yn hedfan rhwng y coed ac yn llenwi’r awyr â chân. Mae clychau’r gog, blodyn y gwynt, blodyn taranau a’r filfyw yn gwthio drwy lawr y coetir tuag at y golau brith sy’n hidlo trwy’r canghennau uwchben.
7
Diweddariad Tach 2020: Rhaid osgoi’r cam hwn o ganlyniad i ddifrod i’r llwybrau. Ar y pwynt hwn, arhoswch yn y coetir gan ddringo i fyny’r rhiw gyda’r wal derfyn ar y chwith i chi. Ar ôl tua 100m byddwch yn cyrraedd y chwarel segur gyda golygfeydd panoramig o’r dyffryn. Byddwch yn ofalus ar bwys pob dibyn serth. O’r chwarel mae’r llwybr yn dilyn y wal derfyn, gan groesi yn ôl ac ymlaen sawl gwaith, gan barhau i lawr y rhiw nes cyrraedd camfa sy’n arwain at lwybr. Croeswch y llwybr yn ôl i mewn i dir coediog, gan ddilyn y llwybr i lawr y rhiw ar draws y nant nes i chi gyrraedd grisiau pren, gan arwain yn ôl i’r hen ffordd gerbyd a throwch i’r chwith. Nawr dilynwch gam 9, a hepgor cam 8.
8
Gan basio Coed Carno, ewch ymlaen ar hyd y ffordd nes i chi gyrraedd Ffermdy Blaenglyn, fferm yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol wedi’i gosod i denantiaid. Cadwch adeiladau’r fferm ar y dde i chi, byddwch yn dod at ddiwedd y ffordd darmac. Ewch i’r chwith ar y llwybr cerrig. Wrth i chi ddringo i fyny’r llwybr yn raddol, byddwch yn pasio ail adeilad ar y dde - dyma ganolfan ceidwaid yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol a byncws Dan y Gyrn sydd ar gael ar gyfer penwythnosau i ffwrdd a gwyliau gwaith. Yn fuan ar ôl pasio Dan y Gyrn fe welwch risiau pren ar y chwith. Yma mae dolen Coed Carno yn ailymuno â’r llwybr.
9
Rydych chi nawr yn ôl ar lwybr cerrig yr hen ffordd gerbyd. Dilynwch y llwybr hwn yr holl ffordd yn ôl i fyny at Storey Arms.
Coed hynafol
Mae llawer o’n coed hynafol yn weladwy o’r hen ffordd gerbyd sy’n rhedeg i’r de i Storey Arms. O bellter maent yn edrych fel unrhyw goeden arall, ond yn agos maent yn gau, yn geinciog ac yn llawn bywyd. Mae gwern, bedw, criafol a derw yn ddim ond ychydig o’r rhywogaethau o goed yn y cwm.
Diwedd:
Storey Arms, cyfeirnod grid: SN982203