Taith gerdded Plas y Rhiw a phentref Rhiw
Taith gerdded gymharol fyr ond eithaf heriol gyda golygfeydd arfordirol gwych a hanes diddorol. Ewch i fyny trwy goetir arfordirol i bentref Rhiw, gan ddilyn gwaelod mynydd Rhiw ac yn ôl i lawr i Blas yn Rhiw ar hyd lonydd gwledig.
Map
Dechrau:
Prif maes parcio Plas yn Rhiw, grid ref: SH237282
1
Trowch i'r chwith o faes parcio Plas yn Rhiw, i fyny'r ffordd serth tuag at Riw, gan edrych am yr ail arwydd glas Llwybr yr Arfordir ar eich chwith.
Porth Neigwl
Mwynhewch olygfeydd o Borth Neigwl, traeth 3.5 milltir o hyd a oedd yn enwog yn hanesyddol am fod yn lle bradwrus ar gyfer hwylio, gyda chofnodion o fwy na 140 o longddrylliadau yn y bae hwn yn unig. Heddiw, mae Porth Neigwl yn safle poblogaidd i syrffwyr, gan gynnig peth o syrffio gorau a mwyaf dibynadwy Gogledd Cymru. Gellir gweld dolffiniaid thrwyn potel a llamhidydd yma hefyd. Ac mae'r clogwyni meddal yn cynnig un o'r safleoedd olaf yn y DU lle mae'r wenynen saer maen yn dal i gael ei chofnodi; gwenyn unig sy'n dibynnu ar glogwyni meddal sydd wedi erydu ar gyfer nythu a phlanhigyn pysen y ceirw ar gyfer porthiant.
2
Ewch trwy'r giât mochyn ar eich chwith gan ddilyn arwydd llwybr yr arfordir sy'n eich arwain i mewn i gae.
3
Dilynwch arwyddion llwybr yr arfordir sy'n eich arwain trwy ardal o goed brodorol a blannwyd yn ddiweddar ac i lawr tuag at Goed Garth o'ch blaen.
Coed Garth
Coetir hynafol bach 13.5 erw sy'n anarferol ar Llŷn, yn enwedig oherwydd ei agosrwydd at y môr a rhostiroedd arfordirol. Mae'r coetir hwn yn lle gwych ar gyfer clychau'r gog, gyda charpedi helaeth o glychau'r gog ym mis Ebrill a mis Mai, ac amrywiaeth o ffyngau yn yr hydref ac i'r gaeaf. Mae ymylon y coetir hefyd yn lle gwych i weld a chlywed cnocell y coed gwyrdd a mwy o faint sy'n gofyn am rai o'r coed sy'n sefyll yn farw ar gyfer nythu a bwydo. Mae rhywfaint o waith plannu coed wedi'i gwblhau yn y cae sy'n eich arwain tuag at goedwigoedd Garth. Y nod yw creu parcdir pori coed wrth ymyl prif goetir ei hun.
4
Croeswch y bont bren i'r coetir, gan ddilyn y llwybr sy'n dringo i fyny'r llethr.
5
Mae giât mochyn yn eich arwain allan o'r coetir, ewch trwy'r giât hon a throwch i'r dde i barhau i ddilyn arwyddion llwybr yr arfordir i fyny'r llethr serth. Wrth arwydd llwybr yr arfordir nesaf trowch i'r dde gan ddilyn y wal gerrig i fyny'r llethr.
6
Wrth i’r llethr ddechrau lefelu trowch i’r dde yn dilyn ‘taith gerdded gylchol’ ac i fyny heibio Pant, bwthyn gwyliau’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol.
7
Ewch ymlaen i fyny'r bryn gan eich arwain trwy ddwy giât ar wahân ac i mewn i bentref Rhiw.
8
Wrth ail-ymuno â'r ffordd trowch i'r chwith, gan gerdded pellter byr heibio Capel Nebo ar eich chwith ac i fyny at y groesffordd yng nghanol y pentref.
9
Trowch i'r dde ar y groesffordd gan ddilyn yr arwydd am Sarn 3 ½ milltir.
10
Dilynwch y ffordd hon heibio rhes o dai, yr hen ysgol a neuadd y pentref ar eich chwith hyd at gyffordd ar gornel, gan droi i'r dde wrth yr arwydd glas sy'n darllen ‘Anaddas ar gyfer cerbydau llydan’
Mynydd Rhiw today
Mae Mynydd Rhiw, tir comin sydd wedi'i ddynodi'n Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig (SoDdGA), yn darparu safle pwysig ar gyfer bywyd gwyllt ac archeoleg. Gwnaed llawer o waith yn ddiweddar i ganiatáu ailgyflwyno pori er mwyn helpu i sicrhau bod natur yn gallu ffynnu yma. Mae'r rhostir hwn yn lle gwych i weld ehedydd yn y gwanwyn, clochdar y cerrig, tinwen y garn neu frân goesgoch yn bwydo ar bryniau morgrug.
11
Dilynwch y ffordd hon am oddeutu 600 metr, nes i chi gyrraedd eglwys St Aelrhiws. Trowch i'r dde wrth y gyffordd o dan yr eglwys gyda blwch post coch arni.
Hanes Mynydd Rhiw
Darganfuwyd ffatri fwyell ar Fynydd Rhiw yn y 1950au yn ystod llosgi eithin. Tybir bod y safle'n dyddio rhwng y 5ed a'r 3ydd mileniwm CC (y cyfnod Neolithig). Mae'n cynnwys sawl pant crwn lle cafodd creigiau eu cloddio a'u fflawio i gynhyrchu offer amrywiol, megis bwyeill a chrafwyr. Masnachwyd y rhain yn eang dros gyfnod hir iawn yn ystod yr oesoedd Neolithig ac Efydd cynnar. Mae'r lle arbennig hwn yn helpu i ddatgelu llun o fywyd ar ochrau Mynydd Rhiw ar ddiwedd Oes y Cerrig. Mae'r olion yn dangos sut y gwnaeth pobl Neolithig ymdrechu i chwarela math o graig a oedd yn arbennig o addas ar gyfer cynhyrchu bwyeill cerrig, ac offer eraill o bwys mawr i'w ffordd o fyw.
12
Dilynwch y ffordd droellog i lawr, yn ôl i'r coed, heibio'r ystafell de a thuag at Blas yn Rhiw. Ewch ymlaen i lawr y ffordd i'r gyffordd a throwch i'r chwith i ddychwelyd i'r maes parcio. Cymerwch ofal wrth groesi'r briffordd.
Plas yn Rhiw
Maenordy o'r 17eg ganrif gydag ychwanegiadau Sioraidd, yn swatio mewn ardd brydferth o goed a llwyni blodeuol, gyda gwelyau wedi'u fframio gan wrychoedd bocs a llwybrau glaswellt. Mae yna hefyd berllan, dôl a choetir i'w harchwilio gyda golygfeydd hyfryd ar draws Porth Neigwl.
Diwedd:
Prif maes parcio Plas yn Rhiw, grid ref: SH237282
