Gwerth Gwartheg yr Ucheldiroedd i’r Ganllwyd

Cewch weld sut y mae Gwartheg yr Ucheldiroedd wedi dod â bywyd newydd i’n coetiroedd yn Nolmelynllyn.

Yn y 1970au penderfynwyd atal pori yng nghoetiroedd Stad Dolmelynllyn ac fe’u dynodwyd yn Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig (SoDdGA) ac yn Warchodfa Natur Genedlaethol (GNG). Codwyd ffensys o gwmpas y coetiroedd a symudwyd y stoc oddi yno.  

Gan na chafodd y coetiroedd eu pori am 40 mlynedd, cafwyd gordyfiant ac aeth cyflwr y SoDdGA a’r GNG yn llai ffafriol. Felly, yn 2012, dechreusom gydweithio â Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC) i feddwl am ffordd wahanol o fynd o’i chwmpas.

Cewri mwyn

Ym mis Mawrth 2015, daethpwyd â Gwartheg yr Ucheldiroedd – Myfi, Wmffre a Hugo – i Goed Ganllwyd. Maent yn frid gwydn â chyrn hir a chotiau tonnog euraidd.

Roeddem yn awyddus i’r gwartheg bori’r isdyfiant; y mieri a’r coed ifanc ar y ddaear er mwyn i dyfiant arall gael cyfle i ffynnu. Mae Myfi’n defnyddio’i chyrn i gipio canghennau isel a phori’r dail; sy’n golygu bod rhagor o olau’n gallu cyrraedd bonion y coed gan roi cyfle i gennau dyfu. Yn ogystal, bu ein ceidwaid yn brysur yn cwympo coed er mwyn dod â mwy o olau i’r ddaear. O ganlyniad i hynny, gwelwyd cynnydd mawr mewn craf y geifr (garlleg gwyllt) a chlychau’r gog.

Mae Gwartheg yr Ucheldiroedd yn ysgafn ar eu traed ac yn pori pob twll a chornel yn y coetir. Sylwch ar y gwahaniaeth rhwng y tir ar y chwith â ffens o’i gwmpas lle na fu pori a'r tir lle bu'r gwartheg yn pori ar y dde.

Sylwch ar y gwahaniaeth rhwng y tir ar y chwith â ffens o’i gwmpas lle na fu pori a'r tir lle bu'r gwartheg yn pori ar y dde
Notice difference between no grazing on the left side of the fence, and grazing on the right
Sylwch ar y gwahaniaeth rhwng y tir ar y chwith â ffens o’i gwmpas lle na fu pori a'r tir lle bu'r gwartheg yn pori ar y dde

Ym mis Awst 2016, symudwyd y gwartheg i Goed y Gamlan, ger Rhaeadr Ddu, lle byddant yn dal i bori’r coetir. Rydym wrth ein bodd ag effaith y gwartheg yn Nolmelynllyn ac erbyn hyn rydym wedi cael caniatâd Cyfoeth Naturiol Cymru i roi stoc mewn dau goetir arall y mae angen eu pori ar y stad. Pan fydd y gwartheg wedi clirio’r mieri, gobeithio y gallwn drefnu i ddefaid tenantiaid lleol barhau i bori'r coetiroedd.