Cwm y Santes Fair wrth droed Mynydd Pen-y-fâl

Cwm y Santes Fair wrth droed mynydd Pen y Fâl ger Y Fenni, Sir Fynwy

Ynghudd dan gopa unigryw Mynydd Pen-y-fâl mae ‘na fyd bach sy’n gwrthgyferbynnu’n llwyr â thir gwyllt a garw’r copa. Mae Cwm y Santes Fair yn swatio rhwng cribau crwn bryniau Llanwenarth a Rholben, lle mae milltiroedd o goed deri a ffawydd hyfryd yn gorchuddio ochrau’r cwm a lle mae Nant Iago yn dechrau ei thaith.

Ewch i’r goedwig i weld y coed

Mae’r coetiroedd rhyfeddol hyn yn creu mur o ddail i’ch gwarchod rhag gweddill y byd. Yn y gwanwyn mae gwyrddni llachar yr holl goed yn ffurfio cadeirlan fawreddog naturiol,  gyda golau’r haul yn diferu drwy’r dail gan greu patrwm brith o gysgodion sy’n chwarae ar wyneb y dŵr sy’n llifo ar hyd Nant Iago ac i lawr at dref y Fenni.

Mae dail marw yn ffurfio carped naturiol, ac yn yr hydref mae’r lliwiau gwyrdd cyfoethog yn troi’n raddol nes creu cynfas cyfoethog o liwiau coch, oren a melyn gloyw.

Mae darnau mawr o’r coetiroedd hyn wedi cael dynodi’n Safleoedd o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig ac yn Ardaloedd Cadwraeth Arbennig. Mae’r cwm hefyd yn gartref i boblogaeth fawr o forgrugyn coch y coed, sy’n brin iawn.

Sut i gyrraedd

O’r A40 trowch i Heol y Capel (trowch i’r chwith os yn dod o’r gorllewin, ac i’r dde os yn dod o’r dwyrain). Mae’r heol yn mynd i’r dde ac yn newid i fod yn lôn wledig sy’n arwain dan ganopi o goed ac sy’n eithaf serth. Ar ddiwedd y coed, cymerwch y tro cyntaf ar y chwith rhwng tŷ a fferm ac ewch yn syth ymlaen. Ychydig cyn i’r heol hollti wrth gyffordd fach, mae maes parcio bach wedi’i amgylchynu gan goed conwydd ar y chwith.

I fynd yn syth i galon Cwm y Santes Fair, cymerwch y llwybr ar y chwith. Bydd y llwybr ar y dde yn mynd â chi i fyny i ochr ddwyreiniol y cwm, ac allan ar ben y Rholben.