Creu dalgylch glanach, iachach

Prosiect Dalgylch Conwy Uchaf

Mae holl ddalgylch afon Conwy yn ymestyn dros 574 km2 – ardal yr un maint ag Ynys Manaw. Mae yno drefi twristaidd prysur fel Conwy a Betws-y-coed, pentrefi gwledig fel Cwm Penmachno a ffermydd mynydd anghysbell fel y rhai sy’n rhan o stâd Ysbyty Ifan.

Mae’r cynefinoedd sydd yma’n amrywio o orgorsdir a rhostir ar lethrau uchaf y Migneint i ffriddoedd a choetir wrth ichi ddod lawr tuag at gaeau glas ffermydd yr iseldir, dolydd ac aberoedd y tir isel. Mae afonydd yn rhedeg o un pen i’r llall o’r dalgylch ac yn cysylltu cynefinoedd a chartrefi gyda ffynhonnell y dŵr ar ben y Migneint yr holl ffordd i lawr at y môr yng Nghonwy.

Er bod ein gwaith yn canolbwyntio ar Gonwy Uchaf, rydym yn gobeithio cael dylanwad positif yn nes i lawr yr afon ac o fewn holl ddalgylch afon Conwy, fel y gwelwch ar y map isod. 

Arafu'r llif

Wrth i lifogydd eithafol ddod yn ddigwyddiad rheolaidd, mae’r angen i arafu’r llif wedi dod yn fwyfwy amlwg. Mae’r ffaith fod llifogydd yn digwydd yn amlach hefyd yn gallu bod yn symptom o’r ffaith nad yw sefyllfa byd natur fel y dylai fod. Mae nifer o gynefinoedd gwerthfawr yn ddarniog ac mewn cyflwr gwael. O ganlyniad, mae rhai o’r anifeiliaid gwyllt sy’n dibynnu ar y cynefinoedd hyn mewn trafferth a dydi’r amgylchedd ddim yn gallu addasu mor dda i’r tywydd garw ac eithafol sy’n gwaethygu oherwydd newid hinsawdd.

Mynd at wraidd y broblem

Drwy weithio gyda chymunedau, sefydliadau, tirfeddianwyr a thenantiaid lleol gallwn greu cynefinoedd gwell sydd wedi eu cysylltu â’i gilydd ac sy’n cynnal cyfoeth o fywyd gwyllt ac felly mewn sefyllfa well i wynebu anawsterau’r dyfodol. 

Byddwn yn canolbwyntio ein gwaith yng Nghonwy Uchaf, lle mae tarddiad saith o’r prif lednentydd sy’n llifo i’r brif afon ac sy’n gartref i un o’n stadau mwyaf yng Nghymru, stâd Ysbyty Ifan. Mae’r stâd hon yn cynnwys 51 o ffermydd mynydd ac 8,000 hectar o rostir gwyllt, agored a gorgorsdir yn uchel ar y Migneint.
 

Pam fod corsydd mor bwysig?

Mae cors iach yn un ffordd o helpu i atal dŵr rhag gorlifo yn agos at ei ffynhonnell. Mae’r glaw sy’n syrthio ar y Migneint yn cael ei lanhau a’i hidlo drwy’r migwyn ar y gors, sef mwsogl sydd fel sbwng sy’n arafu llif y dŵr. 

Mae’r Migneint yn llawer gwlypach heddiw na ryw chwe blynedd yn ôl. Mae hyn oherwydd fod 30,000 o argloddiau eu codi a 300km o ffosydd wedi eu llenwi. Mae hyn wedi helpu i adfer y cynefin gwerthfawr yma, gwella ei allu i storio carbon a lleihau llifogydd i lawr yr afon. 
 

Cyfleoedd i lawr yr afon 

Rydyn ni’n gwybod bod rhai nodweddion naturiol yn helpu i leddfu llifogydd. Er enghraifft, darganfu un astudiaeth fod glannau afon sy’n goediog yn helpu i gynyddu faint o ddŵr sy’n cael ei sugno i’r pridd a chadw’r dŵr yn y pridd yn hirach. 

Yn Nyffryn Mymbyr ger Capel Curig, y lle gwlypaf yng Nghymru, rydyn ni wrthi’n plannu 5,000 o goed ar hyd y ceunentydd. Yn ogystal â helpu i leihau llif y dŵr, bydd yn gwella cynefin y ffridd ac yn rhoi llain werthfawr o dir i fywyd gwyllt fydd yn cysylltu coedwigoedd yn Nant Gwynant a Chapel Curig. 

Treialu dull newydd

Os gallwn ni ddeall yn well sut mae’r nodweddion naturiol yma’n helpu i leihau’r risg o lifogydd, fe allwn ni gyfrannu at ffordd newydd o feddwl sy’n dod â budd i bobl a bywyd gwyllt. Rydyn ni’n edrych ar y posibilrwydd o dreialu math newydd o gynllun talu i ffermwyr, fydd yn seiliedig ar y costau y gallen nhw ein helpu i’w hosgoi. 

Bob blwyddyn mae llifogydd yn costio miliynau o bunnoedd. Os gallwn ni ddefnyddio rhywfaint o’r arian hwnnw tuag at atal llifogydd mewn ffordd naturiol a gwella ansawdd dŵr, gallai’r manteision gynnwys:

• Creu tirwedd iachach, mwy gwydn a hardd i bobl ei fwynhau
• Cefnogi ffermydd i arallgyfeirio a chael clod am helpu i gynnal tirwedd iach
• Bydd ein cymunedau’n gweld llai o achosion o lifogydd eithafol
• Ymhen amser, bydd yr arbedion a wnawn yn sgil atal ac ymateb i lifogydd yn rhyddhau arian cyhoeddus ar gyfer blaenoriaethau eraill. 
• Os yw’n costio llai i drin dŵr gallai olygu biliau is i gwsmeriaid. 

Os ydych chi eisiau rhagor o wybodaeth, neu eisiau bod yn rhan o’r prosiect, cysylltwch.