Ceidwaid wedi dod o hyd i 'gleddyf enwocaf Cymru' yn Eryri

Ddaeth ceidwaid ar draws y cleddyf wrth weithio ar lwybrau troed ger Llyn Ogwen yn Eryri. Ar ôl ei lanhau’n ofalus a chynnal profion arno, mae arbenigwyr wedi datgelu bod y cleddyf yn dyddio o’r 6ed ganrif, sef oes y Brenin Arthur.

Dywedodd Archeolegydd yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol, Kathy Laws: “Mae yn Eryri drwch o hen chwedlau, yn cynnwys hanesion dirifedi am y Brenin Arthur. Mae rhai yn yr ardal yn dal i gredu mai i Lyn Llydaw y taflwyd Caledfwlch ond mae chwedlau eraill yn ei gysylltu â Llyn Ogwen. Nid yn y llyn ei hun y daethom o hyd i’r cleddyf ond mae’r ffaith ei fod mor agos ac yn perthyn i’r cyfnod iawn yn tueddu i gadarnhau hawl Llyn Ogwen ar chwedl Caledfwlch.

“Ar ôl yr holl flynyddoedd, mae’n anhygoel ei fod wedi ymddangos yn ystod y flwyddyn sy’n cael ei dathlu gan Croeso Cymru fel ‘Blwyddyn y Chwedlau’. Rydyn ni’n methu dod dros y peth!”

Roedd criw o geidwaid allan yn archwilio’r llwybrau, fel rhan o waith cyson yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol i warchod tirwedd odidog Eryri, pan gawsant gip ar rywbeth wedi'i gladdu yn y llaid. 

Dywedodd y Prif Geidwad, Dewi Roberts: “Roedden ni’n rhoi wyneb newydd ar ddarn o’r llwybr pan welais i rywbeth yn sgleinio yn yr haul. Doedden ni ddim yn siŵr beth oedd yno i ddechrau, felly fe aethon ni ati i gloddio o’i gwmpas. Er ei fod yn fwd i gyd, daeth yn amlwg yn fuan iawn ein bod wedi dod o hyd i gleddyf. 

“Cafodd pawb ohonon ni gynnig ar ei dynnu allan yn ofalus ond, yn y diwedd, rhoddodd Iolo blwc a daeth y cleddyf cyfan allan i olau dydd. O edrych yn ôl, roedd yn deimlad eitha swreal. Roedden ni i gyd yn gwybod am y chwedl ac, yn reddfol, mi wnaethon ni ddechrau tynnu coes Iolo – mai fo oedd y Brenin Arthur newydd, wedi dod i achub Cymru! Doedd gynnon ni ddim syniad ar y pryd bod y cleddyf mor hen â hynny a bod posibilrwydd mai Caledfwlch oedd o go iawn! Dydyn ni ddim wedi gweld Iolo ers dyddiau – mae’n siŵr ei fod o'n brysur yn ymchwilio i’w achau!”

Rydym yn cydweithio ag arbenigwyr Arthuraidd ac archeolegwyr i ganfod union oedran y cleddyf ac i weld a yw’r addurniadau ar y carn, sydd braidd yn aneglur erbyn hyn, yn cyfateb i’r cleddyf a ddisgrifir yn y Mabinogi. 

Ogwen a bydd rhagor o wybodaeth i’w chael o swyddfa ceidwaid yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol. Mae cyfle i ymwelwyr gerdded o gwmpas Llyn Ogwen, hefyd a gweld drostynt eu hunain lle y darganfuwyd y cleddyf.