Yr Olwyn Ddŵr yn Aberdulais

Yr olwyn ddŵr yn Aberdulais

Mae’r olwyn ddŵr heddiw yn fersiwn fodern o hen dechnoleg sydd wedi sefyll prawf amser am fwy na 400 o flynyddoedd.

Adeiladwyd yr olwyn ddŵr gan fyfyrwyr a phrentisiaid Dur Prydain ym Mhort Talbot. Dyma’r olwyn fwyaf yn Ewrop sy’n cynhyrchu trydan. Mae diamedr yr olwyn yn mesur  8.2m . Mae ganddi 72 o fwcedi ac mae’n cylchdroi bum gwaith y funud.

Olwyn ddŵr Aberdulais yn cael ei hadeiladu yn y gwaith dur lleol
Olwyn ddŵr Aberdulais yn cael ei hadeiladu yn y gwaith dur lleol
Olwyn ddŵr Aberdulais yn cael ei hadeiladu yn y gwaith dur lleol

Mae’r olwyn ddŵr yn eistedd ym mhwll yr olwyn wreiddiol a byddai chwylrod (‘flywheel’) wedi trawsyrru pŵer trogylch i’r unedau rholio yn y gwaith tunplat Fictoraidd, lle roedd dwy olwyn yn gweithio ochr yn ochr â’i gilydd.

Yr olwyn ddŵr yn Aberdulais yn cael ei hadeiladu
Yr olwyn ddŵr yn Aberdulais yn cael ei hadeiladu
Yr olwyn ddŵr yn Aberdulais yn cael ei hadeiladu

Yr ochr dechnegol

Mae blwch gêr tri-cham yn cynyddu’r cyflymder er mwyn i’r generadur sydd wedi ei osod mewn siafft gynhyrchu hyd at 20kw o drydan. Ar ddiwrnod cyffredin mae tua 100-120kw o drydan yn cael ei gynhyrchu.

Fe wnaethon ni osod hwn yn 1991, pan oedd cynlluniau hydrodrydanol o’r math hwn yn weddol brin. Ac felly mae traddodiad o arloesi yn Aberdulais yn parhau hyd heddiw.

Blwch Gêr Olwyn Ddŵr Aberdulais
Blwch Gêr Olwyn Ddŵr Aberdulais
Blwch Gêr Olwyn Ddŵr Aberdulais

Ein tyrbin prysur

Nid yw’r olwyn ddŵr yn adrodd y stori gyfan am gynhyrchu ynni yn Aberdulais. Ry’n ni hefyd wedi gosod tyrbin sy’n gallu cynhyrchu 200kw. Mae hwn yn cyflenwi pŵer i’r Grid Cenedlaethol – digon i ddarparu trydan i’r rhan fwyaf o’n cymdogaeth.