Yr Olwyn Ddŵr yn Aberdulais

Mae’r olwyn ddŵr heddiw yn fersiwn fodern o hen dechnoleg sydd wedi sefyll prawf amser am fwy na 400 o flynyddoedd.

Adeiladwyd yr olwyn ddŵr gan fyfyrwyr a phrentisiaid Dur Prydain ym Mhort Talbot. Dyma’r olwyn fwyaf yn Ewrop sy’n cynhyrchu trydan. Mae diamedr yr olwyn yn mesur  8.2m . Mae ganddi 72 o fwcedi ac mae’n cylchdroi bum gwaith y funud.

Mae’r olwyn ddŵr yn eistedd ym mhwll yr olwyn wreiddiol a byddai chwylrod (‘flywheel’) wedi trawsyrru pŵer trogylch i’r unedau rholio yn y gwaith tunplat Fictoraidd, lle roedd dwy olwyn yn gweithio ochr yn ochr â’i gilydd.

Yr ochr dechnegol

Mae blwch gêr tri-cham yn cynyddu’r cyflymder er mwyn i’r generadur sydd wedi ei osod mewn siafft gynhyrchu hyd at 20kw o drydan. Ar ddiwrnod cyffredin mae tua 100-120kw o drydan yn cael ei gynhyrchu.

Fe wnaethon ni osod hwn yn 1991, pan oedd cynlluniau hydrodrydanol o’r math hwn yn weddol brin. Ac felly mae traddodiad o arloesi yn Aberdulais yn parhau hyd heddiw.

Ein tyrbin prysur

Nid yw’r olwyn ddŵr yn adrodd y stori gyfan am gynhyrchu ynni yn Aberdulais. Ry’n ni hefyd wedi gosod tyrbin sy’n gallu cynhyrchu 200kw. Mae hwn yn cyflenwi pŵer i’r Grid Cenedlaethol – digon i ddarparu trydan i’r rhan fwyaf o’n cymdogaeth.