Portreadau o’r teulu Myddelton yn dychwelyd i Gastell y Waun ac yn cael eu harddangos am y tro cyntaf

Mae Castell y Waun yn un o blith nifer o gestyll ar y gororau a adeiladwyd yn niwedd y drydedd ganrif ar ddeg i gynnal goruchafiaeth Edward I yng Nghymru a darostwng y Cymry. Bu pobl yn byw’n ddi-dor yn y castell canoloesol hwn o’r cychwyn cyntaf – am gyfnod o dros 700 mlynedd – ac mae’r naill berchennog ar ôl y llall wedi’i drawsnewid yn raddol o fod yn gadarnle milwrol hollbwysig i fod yn blasty cyfforddus.

Bu’r teulu Myddelton yn berchen ar Gastell y Waun, ac yn byw yno, ers diwedd yr unfed ganrif ar bymtheg. Dyma gyfnod pwysig yn hanes y castell, ac ers hynny mae casgliad enfawr o baentiadau, dodrefn a chywreinbethau wedi tyfu.

O 14 Gorffennaf, bydd portreadau a luniwyd o ddau aelod o’r teulu Myddelton yn cael eu harddangos i’r cyhoedd am y tro cyntaf: y Fonesig Margaret Myddelton, a fu’n byw yn fwyaf diweddar yn y castell rhwng 1946 a 2003; a Robert Myddelton-Biddulph, a fu’n byw yn y castell rhwng 1801 a 1814. Mae arwyddocâd mawr yn perthyn i’r paentiadau hyn: maent yn portreadu dau o breswylwyr y castell, a hyd yn hyd nid yw eu portreadau wedi cael eu harddangos yn ystafelloedd swyddogol y castell o gwbl.

Rhoddwyd y portreadau’n anrheg i Ymddiriedolaeth Genedlaethol Cymru yn 2021 gan y Fonesig Aird (1934-2023), sef merch y Fonesig Margaret Myddelton, a’i theulu. Yn y gorffennol, bu’r portreadau’n hongian yn anheddau preifat y teulu yng Nghastell y Waun, ac yn fwy diweddar cawsant eu harddangos yng nghartref y Fonesig Aird. Mewn fideo sy’n cyd-fynd â’r arddangosfa, mae merch y Fonesig Aird yn esbonio pam y penderfynodd y teulu ddychwelyd y portreadau i’r castell.

Trwy arddangos y portreadau i’r cyhoedd, yn awr gall ymwelwyr ddysgu stori bwysig y Fonesig Margaret Myddelton – cymeriad hollbwysig yn hanes Castell y Waun. Ym 1931, priododd y Fonesig â’r Cyrnol Ririd Myddelton, ac ym 1946 symudodd y ddau i Gastell y Waun. Gweithiodd y pâr yn ddiflino i adfer y castell, y gerddi a’r ystad. Bu’r Fonesig Margaret yn hollbwysig yn y trafodaethau a alluogodd yr Ymddiriedolaeth i gaffael Castell y Waun, gan ei achub er budd cenedlaethau’r dyfodol.

Cafodd y portread ysblennydd o’r Fonesig Margaret ei baentio ym 1931 ar ei phen-blwydd yn 21 oed. Deellir mai ei llystad a gomisiynodd y portread gan beintiwr portreadau mwyaf blaenllaw yr ugeinfed ganrif, sef Glyn Philpot. Mae’n darlunio’r Fonesig Margaret yn ysblander ei gwisg debutante.

Mae John Chu, Uwch-guradur Cenedlaethol yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol, yn disgrifio’r portread fel “fflach o liw, gyda phinc golau, shiffon gwyrddlas a ffrog sidan wen hardd”. Mae hefyd yn canmol techneg ysbrydoledig Philpot wrth baentio’r diemyntau yn ei chlustlysau, a grëwyd trwy ddefnyddio paent olew.

Mae’r portread yn darlunio Robert Myddelton-Biddulph, a gymerodd yr enw ar ôl ei briodas â Charlotte Myddelton ym 1801. Mae’n dyddio i’r bedwaredd ganrif ar bymtheg ac fe’i priodolir i Syr William Beechey, sef peintiwr portreadau swyddogol ar gyfer sawl aelod o’r teulu brenhinol. Darlunnir Robert yn y tu blaen gyda “llygaid caredig” yn ôl disgrifiad Caroline Allfrey, wyres y Fonesig Margaret. Yn y cefndir, mae darlun o Gastell y Waun yn cadarnhau cysylltiad Robert â’i deulu newydd ac fe’i crëwyd trwy ddefnyddio strociau brwsh gweladwy a phaent tew i gyfleu tirlun stormus Cymru.

Medd Karen George, Rheolwr Tŷ a Chasgliadau Castell y Waun: “Mae’r portreadau hyn yn ychwanegiadau prin a phwysig at ein casgliad. Rydym wrth ein bodd eu bod wedi dod gartref a bod modd inni rannu’r darlun hudol hwn o’r Fonesig Margaret gyda’n hymwelwyr.”

Bydd y portreadau’n cael eu harddangos o ddydd Gwener 14 Gorffennaf yn ystafell fwyta’r castell – ystafell a gynlluniwyd gan y Fonesig Margaret – ochr yn ochr â fideo lle gwelir cyfweliad â Caroline Allfrey, wyres y Fonesig Margaret.