Ymweld â'r ardd yn Nhŷ Tredegar

Teulu’n cerdded tuag at y camera ar hyd llwybr gyda choed hydrefol y naill ochr — Teulu’n crwydro’r ardd yn yr hydref yn Nhŷ Tredegar | © National Trust Images/Aled Llywelyn

Yn y gwanwyn, yr haf a’r hydref, darganfyddwch dair gardd yn Nhŷ Tredegar: gardd liwgar, wyllt y Berllan, Gardd y Gedrwydden â’i borderi blodau mawr a Gardd yr Orendy â’i parterre addurniadol.

Uchafbwyntiau’r hydref yn Nhŷ Tredegar

Dros fisoedd yr hydref mae blodau’r haf yn cilio a choelcerth o liwiau’n tanio. Mae’r Dringwr Fflamgoch Tri Phigyn yn fôr o goch dros waliau’r ardd ffurfiol a’r adeiladau hanesyddol yn fferm y plas. Ac mae’r derw cochion campus yn gwneud llun gwych, yn yr un modd â’r ffyngau bach sy’n gorchfygu’r gerddi ffurfiol.

Gardd y Berllan

Mae’r fwyaf o’r tair gardd yn llawn rhyfeddodau – dilynwch y llwybrau i ddarganfod tai gwydr cudd a llond perllan o goed afalau.

Mae’r cynlluniau manwl cyntaf o’r ardd ym 1827 yn dangos gardd gynhyrchiol iawn - y lefel o hunangynhaliaeth fyddai ei hangen ar gyfer plasty mawr. Wrth i chi fynd ling-di-long drwy’r ardd, cadwch eich llygaid ar agor am hen beipiau’r tai gwydr angof lle roedd y teulu Morgan yn tyfu ffrwythau trofannol.

Sŵ y 1930au

Ychwanegwyd y nodweddion egsotig ac addurniadol yn ystod y bedwaredd ganrif ar bymtheg a’r ugeinfed ganrif, gan roi ymdeimlad hynod i Ardd y Berllan. Yn y 1930au, defnyddiwyd yr ardal sy’n arwain at Fwthyn y Garddwr fel cartref ar gyfer rhan o filodfa hynod Evan Morgan.

Cydweithio

Mae’n bosibl mai’r peth gorau am Ardd y Berllan yw’r bartneriaeth sy’n helpu i ofalu amdani. Ers dros ugain mlynedd mae Growing Space, elusen iechyd meddwl gofrestredig yng Nghasnewydd, wedi bod yn gofalu am yr ardd hon. Maen nhw’n cynnig sgiliau gwaith a chefnogaeth i oedolion â salwch meddwl i wella ansawdd eu bywydau a’u helpu i wireddu eu breuddwydion.

A view of the mansion house from the cedar garden, with Sir Briggs' stone obelisk in the foreground — Mae’r Ardd Gedrwydd, a amgylchynir gan forderi mawr a llysieuol, yn destament i’r rhai oedd yn hoffi anifeiliaid yn Nhŷ Tredegar. | © Andrew Butler, National Trust

Gardd y Gedrwydden

Mae Gardd y Gedrwydden yn dyddio’n ôl i gyfnod cynnar yn hanes y safle ac mae’n agos iawn at y tŷ, felly mae’n ddigon posib mai hon oedd ‘Hoff Ardd’ y teulu Morgan. Gyda phyrth mawr ar y naill ochr a borderi blodau eang yn ei hamgylchynu, mae Gardd y Gedrwydden yn edrych fel yr oedd yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg, wedi'i rhannu’n ddwy gan lwybr echelinol canolog.

Coeden hynafol

Yng nghysgod Cedrwydden Libanus sy'n 250-year-old mlwydd oed - yr olaf o chwe Chedrwydden a blannwyd - mae Gardd y Gedrwydden yn llecyn perffaith i ymlacio, mwynhau picnic a chwarae. Cadwch lygad ar agor am flodau traed yr arth, irisau a’r sgorpionllys ym morderi blodau'r ardd.

'Sir Briggs'

Yng nghanol yr ardd mae obelisg carreg, a godwyd er cof am 'Sir Briggs' - y ceffyl a gariodd Godfrey Morgan, arglwydd cyntaf Tredegar, yn Rhuthr y Frigâd Ysgafn ('The Charge of the Light Brigade' yn Saesneg). Yn dilyn y frwydr, daeth Sir Briggs i Dŷ Tredegar i fwynhau gweddill ei oes, a bu farw o henaint ym 1874 yn 28 oed.

Nid dim ond y ceffyl arwrol hwn sydd wedi’i gladdu yma – mae’r ardd hefyd yn cynnwys cerrig bedd cŵn annwyl y teulu, Peeps, Friday a Barry.

Golygfa o’r Orendy a’r Parterre, sydd ag adrannau cymesur o lawnt a phatrymau wedi’u creu ar y llawr gyda thywod a chregyn yn Nhŷ Tredegar, Casnewydd. — Yr Orendy a’r Parterre yn Nhŷ Tredegar | © National Trust Images/Andrew Butler

Gardd yr Orendy

Mae Gardd yr Orendy, y lleiaf o'r tair gardd, yn edrych fel yr oedd fwy na dau gan mlynedd yn ôl, pan roedd y Morganiaid yn byw yma.

Mae dyluniad cain, tonnog yr arddangosfa parterre addurniadol yn cynnwys amrywiaeth o ddeunyddiau o bob lliw a llun, gan gynnwys cregyn môr, morter calch wedi’i falu, llwch brics, llwch glo, tywodydd gwyn ac oren a glaswellt.

Yn ystod y 1930au roedd Evan Morgan yn defnyddio'r Orendy i gynnal ei bartïon gwyllt enwog, ond hefyd fel lle i gadw ei adar egsotig. Mae’r Orendy hyd heddiw yn gartref i amrywiaeth o goed ffrwythau a phlanhigion parhaol a fyddai wedi tyfu yma yn y ddeunawfed ganrif.

Gwthfwrdd Cefn Mabli

Nodwedd fwyaf trawiadol yr Orendy yw Gwthfwrdd Cefn Mabli, sy'n 42 troedfedd o hyd. Y gwthfwrdd hwn, un o ryfeddodau mawr Cymru, yw’r bwrdd ‘styllen dderw sengl hiraf yng ngwledydd Prydain. Roedd y gwthfwrdd, a wnaed yng nghyfnod y Rhyfel Cartref ar gyfer Tŷ Cefn Mabli, eisoes yn enwog yn yr ail ganrif ar bymtheg.

'The Gallery of Kevenmabley hath in it of note ... an extraordinary shovelboard of 42 foot in length and of one entire plank of an oak whereof 20 foot was also cut off before.'

- Thomas Dinely, 1684

Gardd y Golchdy

Ar ôl ymweld â’r gerddi ffurfiol, beth am ymweld â Gardd y Golchdy yn Fferm y Plas? Wedi’i hadnewyddu fel gardd gymunedol hygyrch yn 2019, mae’r man gwyrdd hwn yn llawn planhigion sy’n wych i wenyn, llysiau, a hyd yn oed ardal dawel i’r rheini sydd am osgoi’r tyrfaoedd a mwynhau heddwch byd natur. Gallwch fynd i Ardd y Golchdy am ddim rhwng 10.30am a 4pm.

Pethau i’w gwneud yn yr ardd i'r teulu yn Nhŷ Tredegar

Mwynhewch bopeth sydd gan Mam Natur i’w gynnig y tymor hwn gyda’r gweithgareddau ’50 Peth i’w Gwneud Cyn Dy Fod Di’n 11 ¾’. Gwnewch y mwyaf o’r tywydd gwlyb drwy grwydro yn eich welîs, neu chwiliwch yn y llwyni am ffyngau ffantastig. Gallwch gasglu taflenni gweithgaredd o dderbynfa’r ymwelwyr, neu eu lawrlwytho yma.