Ymweld â Thraeth a Chors Marloes

Golygfa eang o Draeth Marloes, Sir Benfro. Mae nifer o bobl ar y tywod euraidd, ac ar ymyl y traeth mae clogwyni geirwon yn codi. — Traeth Marloes, Sir Benfro | © National Trust Images/Chris Lacey

Mae tirwedd Marloes yn gyfuniad lliwgar o arfordir a chefn gwlad, gyda thraethau eang, gwlyptiroedd toreithiog ac ynysoedd creigiog i chi eu darganfod. Ydych chi’n dwlu ar draethau neu adar? Ymwelwch, da chi. Mae hefyd yn lle gwych i ddarganfod hanes a daeareg gyfoethog y penrhynau.

Pethau i’w gweld yn Nhraeth Marloes

Mae’r traeth yn dywodlyd a diogel ac yn addas i nofwyr. Mae’n un o’r rhai gorau yn Sir Benfro, ac mae’n bosib ei gyrraedd o’n maes parcio.

Ewch am dro ar lan môr ac fe welwch dywodfaen waddodol ar ochr ddeheuol y penrhyn. Mae pyllau glan môr Marloes yn gartref i gyfoeth o greaduriaid morol hefyd.

Cors Marloes

Dafliad carreg o’r traeth mae Cors Marloes, gwlyptir sy’n heidio ag adar. Mae’r lleoliad dan ei sang â bywyd gwyllt, felly dewch â’ch binocwlars a swatiwch yn un o’r cuddfannau sy’n edrych dros y safle.

Mae’r Gors yn arbennig am ei hadar bridio, adar mudol ac adar sy’n treulio’r gaeaf yma. Mae adar y dŵr ac adar ysglyfaethus yn wynebau cyfarwydd ym misoedd y gaeaf, tra bod y gwlyptir yn morio canu yn y gwanwyn.

Y Parc Ceirw

Ar ben y clogwyn, roedd y Parc Ceirw yn gartref i anheddiad Oes Haearn ‘slawer dydd. Nawr, dyma’r lle perffaith i wylio’r morloi’n chwarae yn y dyfroedd islaw a dod o hyd i drysorau hanesyddol.

Er ei enw, nid oes unrhyw geirw yma. Mae’r enw’n cyfeirio at ymgais aflwyddiannus i greu parc ceirw yma ar ddiwedd y 18fed i ddechrau’r 19eg ganrif.

Caer Oes Haearn

Gallwch gerdded rhwng y rhagfuriau o hyd yng nghaer Oes Haearn y Parc Ceirw. Mae’n dyddio’n ôl 2,000 o flynyddoedd a mwy, a dyma’r gaer bentir fwyaf yn Ne Cymru. Gyda’i lleoliad arfordirol uchel, mae’n hawdd gweld sut cafodd y gaer ei hamddiffyn gystal.

Penrhyn Marloes

Mae ynysoedd creigiog dramatig i’w gweld yma ac acw ar y penrhyn, ac maent yn enwog am eu bywyd gwyllt, eu treftadaeth gynhanesyddol a’u daeareg. Gwyliwch y tonnau’n taranu yn eu herbyn o’r tir mawr, neu mentrwch i’r môr am olwg graffach.

Plant ar y creigiau wrth y môr yn Martin’s Haven, Sir Benfro — Plant ar y creigiau yn Martin’s Haven, Sir Benfro | © National Trust Images/Andy Davies Photography & Video

Martin’s Haven a Pharth Cadwraeth Morol Sgomer

Martin’s Haven yw harbwr y penrhyn, a’r man morio i’r ynysoedd. Dyma hefyd leoliad Parth Cadwraeth Morol Sgomer, y cyntaf o’i fath yng Nghymru.

Sgomer a Sgogwm

Neidiwch ar fwrdd un o’r cychod o Martin’s Haven ac ymweld ag ynysoedd Sgomer a Sgogwm. Mae’r ynysoedd hyn yn gartref i boblogaethau rhyngwladol bwysig o adar môr sy’n bridio, gan gynnwys Palod, Gweilch y Penwaig, Gwylogod ac Adar Drycin y Graig.

Adar Drycin y Graig

Fodd bynnag, yr aderyn mwyaf niferus a phwysicaf ar yr ynysoedd hyn yw Pâl Manaw. Tybir bod tua hanner miliwn o barau o Balod Manaw yn defnyddio Sgomer, Sgogwm a Middleholm i baru - dros hanner poblogaeth y byd o’r adar anhygoel hyn.

Mae’r ynysoedd yn berchen i Ymddiriedolaeth Bywyd Gwyllt De a Gorllewin Cymru ac yn cael eu rhedeg ganddynt, ac mae eu canolfan yng Nghaban Lockley ar y tir mawr. Dim ond drwy brynu tocynnau ymlaen llaw y gallwch ymweld â’r ynysoedd.

Ynys Middleholm (Midland Isle)

Mae Ynys Middleholm, sydd i’w gweld o’r Parc Ceirw, ychydig i’r dwyrain o Sgomer ac wedi’i ffurfio o graig folcanig. Mae dyfroedd garw a cherrynt cryf rhwng yr ynys a’r tir mawr, y darn peryglus o fôr a elwir yn Jack Sound. Mae’r ynys yn berchen i’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol ac yn cael ei rheoli ganddi, ac nid oes mynediad i’r cyhoedd.

Gateholm

Ynys lanwol y gellir ei chyrraedd pan mae’r llanw ar drai – gallwch groesi, ond mae’r ddringfa’n un anodd ac ar gyfer pobl sy’n siŵr o’u gallu.

Mae’r gwastadedd yn cynnwys gweddillion aneddiadau cynhanesyddol, a bu’r gaer Oes Haearn ar y rhaglen deledu Time Team un tro. Roedd wedi’i chysylltu â’r tir mawr gan sarn gyswllt ‘slawer dydd, sydd wedi’i golchi ymaith gan y môr ers tro byd.

Gwales

Yr ynys hon yw pwynt mwyaf gorllewinol Cymru, ac mae’n Warchodfa Natur Leol. Y Gymdeithas Frenhinol er Gwarchod Adar (RSPB) sy’n berchen ar Gwales ac yn ei rhedeg, ac mae’n gartref i 39,000 pâr o fulfrain llwydion – y drydedd boblogaeth fwyaf yn y byd.

Adar Marloes

Mae Marloes yn baradwys i adar-garwyr. Mae adar môr i’w gweld ymhobman ar hyd yr arfordir, tra bod y Gors yn gartref i amrywiaeth o adar dŵr a rhydwyr. Felly dewch â’ch binocwlars a mwynhewch – gallwch eu gwylio o ben clogwyn neu swatio yn un o’r cuddfannau adar.  

Adar yr arfordir

Dyma rai o’r adar a welwch ar hyd arfordir Marloes. 

Brân goesgoch

Aelod prinnach o deulu’r frân, gyda thraed a phig goch. Mae tua 60 o barau’n nythu ar hyd arfordir Sir Benfro. 

Hebog tramor

Yn aml i’w gweld yn cwffio â’r brain, yr hebogau yw brenhinoedd eraill clogwyni Sir Benfro. 

Mulfran lwyd

Mae tua 39,000 pâr o fulfrain llwyd yn nythu ar ynys Gwales. Gwyliwch nhw’n plymio am fecryll dafliad carreg o’r lan. 

Telor Dartford

Mae telorion Dartford yn ychwanegiad cyffrous newydd i amrywiaeth adar Sir Benfro, ac maent i’w gweld mewn ardaloedd o eithin a grug trwchus yn y Parc Ceirw. 

Pâl

Gyda’u plu unlliw a’u pig llachar, mae’r palod yn amlwg o unigryw. Mae’r aderyn môr hwn yn dwlu ar Sir Benfro hefyd – mae tua 6,000 pâr o balod yn bridio ar Ynys Sgomer. I weld y Palod, ymwelwch â Sgomer ar gwch rhwng Ebrill a diwedd Gorffennaf. 

Y fulfran lwyd â’i phlu golau yn hedfan uwchlaw’r môr — Mulfran lwyd yn hedfan | © National Trust Images/Wilbert McIlmoyle

Adar y gwlyptir

Dyma’r adar ry’ch chi’n debygol o’u gweld yng Nghors Marloes. 

Boda’r gwerni

Gall yr aderyn ysglyfaethus anhygoel hwn ymddangos o nunlle, ond ry’ch chi’n fwy tebygol o weld boda’r gwerni tra’i fod yn mudo yn y gwanwyn a’r hydref. Gallai dau neu dri fod yma ar y tro, yn hela dros y Gors am adar ac amffibiaid. 

Corhwyaden

Mae’r gorhwyaden, ein hwyaden leiaf, yn cuddio yn llystyfiant trwchus y gwlyptir – ond gall yr hebog tramor neu foda’r gweini uwchben eu dychryn allan o’u cuddfan. 

Gïach cyffredin

Mae’r gïach cyffredin yn bwydo ar ymylon gwlyb y gors, a gallant fod yn anodd eu gweld. Mae tywydd oer yn eu gorfodi allan i dir agored a, phan gânt fraw, maen nhw’n igam-ogamu i ffwrdd yn wyllt gyda chri ‘cetsh’ fain. 

Clochdar y cerrig

Mae clochdariaid y cerrig yn byw yma drwy gydol y flwyddyn, ac fel telorion Dartford maen nhw’n dioddef mewn gaeafau caled. Clustfeiniwch am eu galwadau ‘gwich, tsiac, tsiac’ swnllyd o lwyni eithin. 

Llwydfron

Mae llwydfronnau’n gyffredin yn y gwanwyn a’r haf. Gwyliwch nhw’n hyrddio eu hunain o gwmpas yr wybren, a chlustfeiniwch am eu cân swnllyd. Yn y gaeaf maen nhw’n ei throi hi am yr Affrig Is-Saharaidd. 

Bywyd môr Marloes 

Gyda morloi, llamidyddion a phob math o rywogaeth brin yn galw’r dyfroedd yma’n gartref, mae’n hawdd gweld pam mae’r arfordir yn Barth Cadwraeth Morol dynodedig.  

Morloi, llamidyddion a dolffiniaid 

Ar ddiwedd yr haf, fe welwch forloi llwyd yr Iwerydd a’u lloi bach ar draethau anghysbell o gwmpas y penrhyn. Mae tua 150 o loi yn cael eu geni bob blwyddyn – cewch yr olygfa orau ohonynt o ben clogwyn y Parc Ceirw. 

Mae’r dŵr garw rhwng y Parc Ceirw a’r Ynys Ganol, sef Jack Sound, yn boblogaidd gyda llamidyddion. Gwyliwch nhw’n tasgu, ac os ydych chi’n lwcus fe allech weld dolffin neu ddau – maen nhw’n ymddangos yma o dro i dro hefyd. 

Creaduriaid môr prin 

Deifiwch yn ddyfnach i’r dyfroedd ac fe welwch rywogaethau cenedlaethol-brin gan gynnwys gwyntyll y môr, gwlithen y môr, gwyntyll pinc y môr, y cranc sbyngaidd a chimwch Mair, ynghyd ag ogofau, riffiau a llongddrylliadau. 

Mae’n bosib deifio oddi ar Benrhyn Marloes, ond ceisiwch drefnu taith gyda gweithredwr deifio lleol. Byddant yn gweithio o fewn Cod Morol Sir Benfro a bydd ganddynt wybodaeth arbenigol am y llanw a’r llefydd gorau. 