Castell Penrhyn a hanes fasnach gaethwasiaeth

Yr ystâd yn ehangu

Wrth i’r ystâd dyfu, roedd nifer y caethweision yn cynyddu. Erbyn 1805, roedd Richard Pennant yn berchen ar bron i 1000 o gaethweision ar draws ei bedair planhigfa yn Jamaica. Roedd hynny’n cyfateb i gyfartaledd o 250 o bobl ar bob planhigfa mewn cymhariaeth â’r cyfartaledd yn Jamaica o 150.

Rheoli o bell

Nid oedd erioed wedi ymweld â Jamaica na gweld caethwasiaeth ar waith ei hun, ac mae ei lythyrau sy'n rhoi cyfarwyddiadau i reolwyr yr ystâd yn rhoi cipolwg glir i ni o’i agweddau at fywyd yn y planhigfeydd ac at y caethweision yr oedd yn berchen arnynt.

Yn hytrach na chyfeirio at y caethweision fel pobl, mae’n eu galw yn ‘chattels’, sef y term y byddai’n ei ddefnyddio ar gyfer gwartheg hefyd. Mewn un llythyr mae’r agwedd hon yn glir:

'I do not wish the cattle nor the negroes to be overworked’

- Richard Pennant

Pennant dyn gwelliannau?

Er gwaetha’i gysylltiadau â chaethwasiaeth, roedd yn cael ei alw’n “Richard Pennant the Improver” am ei fod yn buddsoddi ei ffortiwn yn ei ystâd yn y gogledd.

Talodd arian o Jamaica am ffyrdd, rheilffyrdd, tai, ysgolion a Chwarel y Penrhyn, a fu ar un adeg yn chwarel lechi fwyaf y byd ac a newidiodd dirwedd y gogledd am byth.

‘The memory of his Lordship will long exist in the agriculture of North Wales, in the extensive traffic which has given employment and food to thousands, and in the opening of roads to and through the almost inaccessible mountains.’

- Teyrnged Richard Pennant, Gentleman’s Magazine (1808, td. 170)

Pennant yn gwrthwynebu diddymu caethwasiaeth

Daeth Pennant yn Aelod Seneddol Petersfield yn 1761 a, chwe blynedd yn ddiweddarach, daeth yn un o ddau Aelod Seneddol Lerpwl, a oedd erbyn hynny’n brif borthladd y fasnach gaethwasiaeth ym Mhrydain.

Trwy ei gysylltiadau teuluol, byd busnes a gwleidyddol, daeth Pennant yn rhan o rwydwaith grymus a dylanwadol a oedd o blaid caethwasiaeth ac roedd ganddo gysylltiadau â bron bob un o berchnogion absennol Prydeinig y planhigfeydd.

Pwyllgor India’r Gorllewin

Daeth Pennant yn gadeirydd ar y ‘West India Committee’, sefydliad o fasnachwyr a pherchnogion planhigfeydd, ac o 1788 ymlaen ef oedd cadeirydd is-bwyllgor arbennig i drefnu gwrthwynebiad i ddiddymu caethwasiaeth.

Roedd ei dactegau’n cynnwys noddi deisebau i’r senedd a chyhoeddi taflenni o blaid y fasnach gaethwasiaeth ac yn esbonio’r manteision economaidd.

Defnyddiai Richard ei safle fel Aelod Seneddol Lerpwl i ddadlau yn Nhŷ’r Cyffredin yn erbyn diddymu’r fasnach gaethweision.

‘If they passed the vote of abolition they actually struck at seventy millions of property, they ruined the colonies, and by destroying an essential nursery of seamen, gave up the dominion of the sea at a single glance’

- Richard Pennant, Barwn 1af Penrhyn, yn annerch trafodaeth y Senedd ar Ddiddymu Caethwasiaeth (1789)

Ymyrraeth seneddol

Cofnodir ei anerchiadau seneddol yn Hansard wrth iddo frwydro’n groch yn erbyn y diddymu. Dadleuai Pennant y byddai dileu’r fasnach yn golygu na châi morwyr ifanc gyfle i ymarfer eu crefft ac roedd yn gwadu’n bendant bod cludo caethweision o Affrica dros fôr Iwerydd yn greulon.

Amcangyfrifir bod rhwng 10 a 30% o’r rhai a gludwyd yn marw ar y daith.

Caethwasiaeth yn anghyfreithlon

Er gwaetha’r gwrthwynebiad, llwyddodd y Senedd, ar 25 Mawrth 1807, i wahardd y fasnach gaethwasiaeth yn yr ymerodraeth Brydeinig. Er bod Richard Pennant wedi marw erbyn hynny, gwaharddwyd cludo caethweision i Jamaica ym mis Mawrth 1808.

Rhwng 1833 a 1838, gwaharddwyd caethwasiaeth yn holl drefedigaethau Prydain, ac wrth i waith adeiladu Castell Penrhyn ddod i ben, cafodd teulu Pennant £14,683 17s 2d (tua £1.3 miliwn heddiw) am ryddhau 764 o gaethweision yn Jamaica.