Skip to content

Ymweld â’r tŷ ym Mhlas Newydd

Golygfa o Blas Newydd yn Ynys Môn, Gogledd Cymru
Plas Newydd yn Ynys Môn, Gogledd Cymru | © National Trust Images/James Dobson

Gyda golygfeydd ar draws Afon Menai at fynyddoedd Eryri, mae’n hawdd gweld pam bod tŷ wedi sefyll yn y fan hon ers dechrau’r 16eg ganrif. Heddiw, gallwch ddarganfod celfyddyd, hanes milwrol a’r dyluniadau mewnol a wnaeth droi Plas Newydd i'r Tŷ sy'n gwelwch chi'n rŵan. Edrychwch ar furlun Whistler yn yr Ystafell Fwyta, neu’r goes bren gymalog gyntaf, a ddyluniwyd gan yr Ardalydd Môn 1af.

O breswylfa Duduraidd i gartref teuluol

Mae’r tŷ ei hun wedi newid dros y blynyddoedd, o’r tŷ Tuduraidd gwreiddiol, i’r newidiadau a wnaed gan y pensaer ffasiynol James Wyatt yn 1793-9 a’r gwaith moderneiddio yn ystod yr 1930au pan benderfynodd teulu’r 6ed Ardalydd wneud Plas Newydd yn brif gartref iddynt.

Daeth y gwaith i ben yn y tŷ

Yn 2019 dechreusom weithio i uwchraddio’r pibellau a’r gwifrau trwy’r adeilad cyfan. Daeth pandemig Covid 19 a’n gorfodi i roi’r gorau iddi ac mae’r gwaith adeiladu wedi’i ohirio am y tro.

Pethau i’w gweld tu mewn i’r tŷ ym Mhlas Newydd

‘Y cyfan a oedd ar ôl’

Mae ‘Y cyfan a oedd ar ôl’ yn archwilio’r stori’r 5ed Marcwis a Gwerthiannau Mawr Môn yn 1904.

Pan ddaeth Henry Cyril Paget (1875-1905) yn 5ed Marcwis Ynys Môn yn 1898, amgylchynai ei hun â dillad, gwisgoedd a gemwaith drud, ond roedd y byd a greodd yn anghynaliadwy. Bu'n rhaid iddo werthu ei holl eiddo i dalu ei ddyledion yn un o’r gwerthiannau mwyaf ym Mhrydain.

Gyda gosodiadau creadigol yn cynnwys modelau papur a weiran o’i sodlau lledr printiedig, mae ‘Y cyfan oedd ar ôl’ yn ein gwahodd i archwilio effaith y digwyddiad rhyfeddol hwn ar y Tŷ ac ar y gymuned leol, ac i ystyried yr hyn rydym yn ei werthfawrogi.

Coes Ardalydd Môn, y goes bren gymalog gyntaf yn y byd ym Mhlas Newydd, Cymru
Coes Ardalydd Môn, y goes bren gymalog gyntaf yn y byd | © National Trust Images/Andreas von Einsiedel

Amgueddfa Filwrol

Yn yr Amgueddfa Filwrol, sydd mewn nifer o'r hen "swyddfeydd domestig", mae arddangosfa o eitemau a lluniau'r Ardalydd 1af a'i ran ym Mrwydr Waterloo. Cafodd yr arddangosfa hon ei churadu gan y diweddar 7fed Ardalydd ac yma y gwelwch goes enwog yr Ardalydd 1af.

Murlun Whistler

Ym Mhlas Newydd mae un o’r murluniau mwyaf ac enwocaf yn y Deyrnas Unedig, wedi ei beintio gan yr artist Rex Whistler.

Y Salŵn

Ar un adeg, y Salŵn oedd prif lolfa’r tŷ ac mae’r golygfeydd o’r ffenestr fae fawr yn wych. Yn y Salŵn fe welwch dirluniau gwledig sy'n dyddio yn ôl i 1789 ac a beintiwyd gan yr artist o Fflandrys, Balthasar Paul Ommeganck.

Stydi 7fed Ardalydd Môn

Mae’r stydi yn ystafell gartrefol a chysurus ac fe'i cadwyd fel yr oedd pan fu farw'r 7fed Ardalydd yn 2013. Mae’r ystafell ddifyr yn llawn personoliaeth ac mae’n rhoi cipolwg i ni ar waith yr Ardalydd fel hanesydd milwrol o fri a noddwr y celfyddydau yn yr ardal. Mae aroglau mwg ei sigârs yn dal i’w glywed ar dudalennau’r llyfrau a’r dogfennau y bu’n pori trwyddynt.

Mae portread gan Whistler o’r 7fed Ardalydd pan oedd yn ifanc i’w weld yn y stydi hefyd. Gwelir portreadau eraill o’r teulu i fyny’r grisiau; un o’r 6ed Ardalydd ac un arall o’r Arglwyddes Caroline.

Tu mewn i stydi’r 7fed Ardalydd, gyda wal o silffoedd llyfrau a nifer o fyrddau ac arwynebau wedi eu gorchuddio â llyfrau a phapurau ym Mhlas Newydd, Ynys Môn
Stydi’r 7fed Ardalydd ym Mhlas Newydd | © National Trust Images/Paul Highnam

Y Neuadd Gothig

Er bod y nenfwd yn ymddangos fel pe bai wedi’i wneud o garreg, plastr wedi’i beintio i edrych fel marmor ydyw ac o bren y gwnaed y colofnau. Addurnwyd y waliau â sawl darlun, yn cynnwys portread hyd llawn Van Dyck o Katherine Manners, Duges Buckingham.

Yr Ystafell Gerdd

Yr Ystafell Gerdd yw un o’r ystafelloedd mwyaf yn y tŷ, ac yno y gwelir rhai o'r portreadau mwyaf gan gynnwys un o'r Ardalydd 1af sydd i’w weld uwchben y lle tân.

Wyneb dwyreiniol Plas Newydd, Ynys Môn, Cymru, ar draws Afon Menai o Glan Faenol

Darganfyddwch fwy am Dŷ a Gardd Plas Newydd

Dysgwch sut i gyrraedd Tŷ a Gardd Plas Newydd, ble i barcio, pethau i’w gweld a’u gwneud a mwy.

Pethau eraill o ddiddordeb i chi

Ymwelydd aneglur yn y blaendir yn edrych ar furlun Rex Whistler yn Yr Ystafell Fwyta, ym Mhlas Newydd, Ynys Môn, Cymru.
Erthygl
Erthygl

Murlun Rex Whistler ym Mhlas Newydd 

Roedd Rex Whistler yn artist ifanc talentog a gomisiynwyd i baentio murlun mawr yn yr Ystafell Fwyta ym Mhlas Newydd a ddaeth yn ffrind i’r teulu.

Y Tŷ ym Mhlas Newydd
Erthygl
Erthygl

Ymweld â'r ardd ym Mhlas Newydd 

Chwiliwch am gorneli cudd gardd yn llawn o bleserau ym mhob tymor. Gyda dros 40 erw o ardd a 129 erw o goetir a pharcdir i grwydro trwyddyn nhw.

Cacennau cri, crwn, fflat yn llawn o gyrens yn y bwyty ym Mhlas Newydd, Ynys Môn, Cymru
Erthygl
Erthygl

Bwyta a siopa ym Mhlas Newydd 

Mae caffi’r a chiosg yn cynnig digon o gyfle i aros am ddiod a byrbryd, cinio ysgafn a chacennau ffres a’r siop hefo ddigonedd o anrhegion a danteithion i drio.

Wyneb dwyreiniol Plas Newydd, Ynys Môn, Cymru, ar draws Afon Menai o Glan Faenol
Erthygl
Erthygl

Hanes Plas Newydd 

Mae Plas Newydd wedi gweld newidiadau mawr dros y blynyddoedd. Fe gafodd ei drawsnewid o fod yn ‘dŷ parti’ Fictoraidd i fod yn gartref teuluol cyfforddus.