Atgofion melys yn helpu Matthew Rhys i oresgyn ei Hiraeth yn Hollywood

Datgelodd yr actor Cymreig, Matthew Rhys, sut mae synfyfyrio am fywyd fferm nôl yng Nghymru yn gymorth iddo oddef ei daith ddyddiol ar drên tanddaearol Efrog Newydd.

Datgelodd yr actor o Gymro, Matthew Rhys, sy’n byw yn UDA, sut mae synfyfyrio’n hiraethus am yr hen ddyddiau ar y fferm nôl yng Nghymru yn ei gynnal wrth iddo gymudo ar lwybr tanddaearol Efrog Newydd. Dywedodd y seren Hollywood sy’n hanu o Gaerdydd: “Os am ddihangfa ddelfrydol i fyd ffantasi amaethyddiaeth, yna fy hoff freuddwyd wrth deithio ar lwybr tanddaearol dinas Efrog Newydd, fyddai fferm Wartheg Duon Cymreig, rhywle yng Nghanolbarth Cymru, yn eu hel a’u gyrru ar gefn ceffyl, a hwwnw’n Gob Cymreig.

“Erbyn hynny fe fydda i fel arfer yn deffro wrth ddod i ben fy nhaith.”

Mae’r actor, sy’n chwarae Philip Jennings yn The Americans, hefyd yn llysgennad Ymddiriedolaeth Genedlaethol Cymru ar ran Llyndy Isaf, ein fferm arddangos yn Eryri. Dywedodd hefyd ei fod wrth ei fodd yn clywed bod ein cynllun hydro’n helpu Llyndy Isaf i ddarparu ei hanghenion trydan ei hun diolch i adnodd naturiol mwyaf helaeth Cymru - dŵr glaw.

Mae Matthew yn cyfaddef bod Llyndy Isaf yn deffro emosiynau cryf o’i mewn gan wneud iddo ddyheu am ddychwelyd at wreiddiau amaethyddol ei deulu yng Nghymru.

“Fase fy ngeiriau pitw innau byth yn gwneud cyfiawnder â thirwedd sy’n cynnig mwy mewn un olygfa na y gallwn innau wneud petawn i’n llunio blodeugerdd gyfan,” meddai.

“Ond dyma geisio mynegi’r rhibidirês o deimladau mae llecyn fel hwn yn ei ddeffro o’m mewn, neu’r nodweddion a welaf innau ynddo:
"Llonyddol, heriol, cyhyrog, llesmeiriol, rhwysgfawr, mawreddog, hudol, pruddglwyfus, atgofus. Hiraeth.”

Matthew fu’n arwain ein hymgyrch i godi £1 miliwn i brynu Llyndy Isaf a rhan o’r llyn cyfagos, Llyn Dinas, gerllaw Beddgelert fel bod modd i’r em amgylcheddol yng nghoron y dirwedd barhau heb ei amharu gan ffermio dwys.

Fel canlyniad, mae’r ucheldiroedd gwerthfawr ond heriol ger Yr Wyddfa yn hafan sy’n cael ei reoli gyda da byw cynhenid - gan gynnwys Gwartheg Duon Cymreig a defaid mynydd Cymreig - yn ogystal â rhywogaethau bywyd gwyllt o bwys rhyngwladol sy’n ffynnu, megis glas y dorlan, dyfrgwn a brain coesgoch.

Meddai Matthew: “Yn ôl fy nheulu, roedd fy marn cwbl anwybodus innau am ffermio bob amser yn or-ramantaidd ac yn fy meddwl bach i yn ddelfrydol.

“Mae ffermio'r dyddiau hyn yn gyfnod gwirioneddol heriol. Pwy ydw i i roi fy marn - hawdd ydy hi i mi ddatgan o gysur fy nghadair freichiau beth ddylai ffermwyr wneud i ddiogelu cefn gwlad i’r cenedlaethau sy’n dilyn a cheisio gwneud bywoliaeth ar yr un pryd.

“Haws fyth ydy gobeithio y gwnawn nhw ddal ti i ddiogelu cefn gwlad trwy ddulliau megis cadwraeth gwrychoedd, cynnal a chadw coetiroedd a’r gobaith oesol yr anogir lleihad mewn ffermio agrocemegol.”

Yn unol â dymuniadau Matthew, dywedodd Keith Jones, Ymgynghorydd Arferion Gwyrdd i’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol, mai mater o ddychwelyd i’r dyfodol ydy hi yn Llyndy Isaf, gydag ailgyflwyno cenhedlaeth newydd o hydro-electrig i’w bweru.

Meddai yntau, “Mae’r safle hwn yn un o’r enghreifftiau gorau o ffermio dwysedd isel ar gyfer cadwraeth natur yn y rhan hon o Gymru a hyd at y 1960au, roedd gan y fferm ei system cyflenwi pŵer hydro-electrig ei hun.

“Rydyn ni wedi cwblhau hydro newydd i gyflenwi’r fferm, y ffermdy a fflat y sgolor gyda thrydan, a fydd hefyd yn cael ei ddefnyddio gan y ddau bwmp gwres newydd. Wrth gerdded i fyny’r llechwedd, gellir gweld pibellau ac isadeiledd yr hen hydro. Bellach, mae’r hydro gwreiddiol ei hun yn Amgueddfa Genedlaethol Cymru.”

Fel rhan o’r camau i wneud Llyndy Isaf yn fferm cynaliadwy, bach ei effaith, gwnaed gwaith sylweddol ar y ffermdy a’r fflat gysylltiedig.

Meddai Rob Gwillim, Rheolwr y Prosiect Hydro: “Lle bo’n bosib, mae inswleiddio wedi’i wella ac mae ffynhonnell y gwres wedi’i newid o Rayburn olew aneffeithiol i bympiau gwres o’r awyr, modern, sy’n alldynnu gwres o’r awyr a chynyddu’r tymheredd i lefel ddefnyddiol.

“Mae’r symudiad hwn o olew i drydan yn creu cymhelliant i hunangynhyrchu trydan. Dechreuwyd y broses hon trwy osod casgliad ffotofoltaïg (PV) ar dô’r sgubor. Ond dros y chwe mis diwethaf, fe fuon ni’n ymestyn hyn i gynnwys prosiect micro-hydroelectrig. Bydd y prosiect yn cynhyrchu oddeutu 37,000 kW o drydan y flwyddyn – mwy na sydd ei angen ar y tŷ, y fflat a’r fferm.

“Fel canlyniad felly, nid yn unig y bydd gostyngiad yn y biliau trydan, ond fe fydd incwm hefyd yn cael ei gynhyrchu trwy werthu’r trydan a chymorth llywodraeth trwy’r tariff cyflenwi trydan, y gellir ei ail-fuddsoddi yn y dirwedd drawiadol..

“Heblaw hynny, fe fydd y genhedlaeth adnewyddol hon yn arbed allyrru oddeutu 15 tunnell o CO2 y flwyddyn. Bydd yr holl fuddion hyn yn helpu i wneud Llyndy Isaf yn fferm fwy cynaliadwy.”

Dyma ddywed rheolwr fferm Hafod y Llan, Arwyn Owen: “Fferm ucheldir 614 erw yn Nant Gwynant, calon Eryri, ydy Llyndy Isaf. Mae’n ymestyn o lannau prydferth Llyn Dinas i gopa Moel y Dyniewyd ac yn cynnwys cymysgedd o gynefinoedd rhostir, cors a choetir, sy’n gyfoeth o fywyd gwyllt.

Ychwanegodd Rhys Thomas, Rheolwr Cefn Gwlad Yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol yn Eryri: “Nododd apêl 2011 i achub Llyndy i’r genedl ein hapêl cefn gwlad fwyaf yng Nghymru ers dros ddegawd, gyda chefnogaeth Matthew Rhys a’r actores a fagwyd yn Abertawe, Catherine Zeta Jones.

“Yn nhermau treftadaeth, yr ardal hon ydy lleoliad y frwydr chwedlonol rhwng draig goch a draig wen. Yn ôl y chwedl, y ddraig goch a orfu, gan sefydlu’i hun yn symbol cenedlaethol balch y genedl.
 “Mae’r system ffermio dwysedd isel yn Llyndy wedi caniatáu i’r goedlan ymestyn ymhell tu hwnt i’w ffiniau.

“Bellach mae inni un o’r enghreifftiau gorau o rostir coediog yng Nghymru gyfan. Bydd yr incwm ychwanegol o’r hydro yn caniatáu inni barhau gyda’r arferion presennol ymhell i’r dyfodol.”