Gwreiddiau Celtaidd a nawddsant Cymru

Patrymau caeau hynafol a Carn Llidi

Enwyd Tyddewi, dinas leiaf Prydain, ar ôl nawddsant Cymru ac mae yma gyfoeth o hanes. Ers cyfnod ei gwreiddiau Celtaidd, bu’r ddinas arfordirol hon yn denu pobl am filoedd o flynyddoedd, yn gyrchfan i bererinion.

Gwreiddiau Celtaidd

Mae pobl wedi byw yn Nhyddewi a’r ardal o gwmpas ers o leiaf 6,000 o flynyddoedd, ac mae olion hynafiaid ein cynhanes ar wasgar dros y tir. Edrychwch yn ofalus ac fe welwch olion bryngaerau yr Oes Haearn, patrymau caeau hynafol, clostiroedd ac argloddiau amddiffynnol.

Nawddsant Cymru a chyrchfan pererinion

Credir i Dewi Sant gael ei eni i Santes Non yn AD 500 mewn ardal i’r de o’r ddinas, ac iddo gael ei fedyddio’n hwyrach ym Mhorth Clais. Cafodd Dewi fagwraeth grefyddol ac, wedi tyfu’n ddyn, ordeiniwyd e’n offeiriad, a dechreuodd ei waith yng Nghymru cyn teithio i Loegr, Llydaw a hyd yn oed Jerwsalem.

Sefydlodd fynachlog, ar safle Cadeirlan Tyddewi heddiw, yn AD 550 – er bod agosatrwydd yr adeilad at y môr yn tueddu i ddenu ymosodiadau gan y Llychlynwyr. Mae’r gadeirlan urddasol bresennol yn dyddio nôl i’r 12ed ganrif, a dyma fan gorffwys olaf Dewi ei hun. Fe wnaed Dewi yn nawddsant Cymru yn y 12ed ganrif.

Datganodd y Pab Calixtus II fod beddrod Dewi mor bwysig fel bod dwy bererindod i Dyddewi gyfwerth ag un i Rufain, a bod tair pererindod gyfwerth ag un i Jerwsalem. Am hyn, daeth ei feddrod yn gyrchfan o bwys i bererinion o bell ac agos.

Croes Dewi Sant yng nghanol y ddinas
Croes Dewi Sant
Croes Dewi Sant yng nghanol y ddinas

Croes dinas Tyddewi

Croes bregethu ganol-oesol yw’r garreg adnabyddus hon yng nghanol Tyddewi  - mae yn ein gofal ers 1983. Mae’r paladr yn wreiddiol, a’r pen a’r chwe gris yn fwy diweddar. Mae’n sefyll gyferbyn Canolfan Ymwelwyr a Siop yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol.

Mae’r heneb hon yn un o lawer sydd i’w gweld ar hyd llwybr hanesyddol y pererinion i’r gadeirlan. Adeiladwyd y gadeirlan ei hun o garreg o’n clogwyni yng Nghaerbwdi ar arfordir Solfach.

Ffos y Mynach

Y gred yw bod Ffos y Mynach yn dynodi pen draw yr ardal lle gallai’r mynachod a’r offeiriad grwydro o Gadeirlan Tyddewi. Mae’n rhedeg ar draws Penrhyn Tyddewi, gan uno sawl un o leoliadau’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol, o Gomin Morfa yn y de, Comin Dowrog ger y ddinas a Phen Beri ar yr arfordir gogleddol.

Gallwch ddilyn llawer ohono gyda help map Ordnans, ar gyfuniad o lwybrau troed a hewlydd bach.