Darganfyddwch lwybr y Cymin
Crwydrwch yn ôl troed yr Arglwydd Nelson a’r Fonesig Hamilton, a ddaeth yma dros 200 mlynedd nôl, i fwynhau’r golygfeydd gwych o Gymru a Lloegr, ac i ymweld â dau adeilad Sioraidd diddorol.
Edmygwch y tŷ gwledda yn y Cymin
Mae’r llwybr yn cwmpasu dau adeilad Sioraidd diddorol – Teml y Llynges, cofadail i’r Arglwydd Nelson, a’r Tŷ Crwn, sef tŷ gwledda crwn, castellog.
Map
Dechrau:
Maes parcio’r Cymin, cyfeirnod grid: S0528125
1
O'r maes parcio ewch tuag at yr adeilad gwyn y gwelwch i'r gogledd. Dyma Deml y Llynges.
Deml y Llynges
Edrychwch o amgylch y gofeb yma, y gyntaf a adeiladwyd i'r Llyngesydd Arglwydd Nelson a Llyngeswyr eraill. Fe'i codwyd yn ystod Rhyfeloedd Napoleon. Mae wedi amgylchynu gan wal isel gyda gatiau haearn addurnol, mae Teml y Llynges yn adeilad hynod o bwysig (er ei fod yn fach) ac unigryw. Wedi'i gwblhau ym 1801, a'i adeiladu trwy danysgrifiad cyhoeddus, dyma’r gofeb hynaf Prydain i'r Llynges Frenhinol.
2
Cerddwch i'r Tŷ Crwn. Codwyd yr adeilad Sioraidd hynod hwn gan grŵp o foneddigion lleol a gyfarfu yma i giniawa. I’r chwith mae golygfa ysblennydd dros Fynwy a thu hwnt. Efallai y byddwch yn gweld bwncath a hebog tramor yn esgyn yma. Byddwch hefyd yn gweld Mynydd Pen-y-fâl, sy'n edrych fel llosgfynydd o’r cyfeiriad hwn. Ar ddiwrnod clir fe welwch Pen y Fan yn y pellter, pwynt uchaf Bannau Brycheiniog.
Y Tŷ Crwn
Cafodd y Cymin ei adeiladu a'u hysbrydoli ar gyfer ciniawau picnic mwy na 200 mlynedd yn ôl. Ffurfiodd grŵp o foneddigion lleol glwb picnic a bu’n ymweld â'r Cymin bob dydd Mawrth. Yn ystod y tywydd oer, ac er mwyn parhau i fwynhau’r picnic - penderfynon nhw adeiladu tŷ bach ar gyfer hyn. Arweiniodd hyn at y Tŷ Crwn, a gwblhawyd ym 1796.
3
O'r Tŷ Crwn, ewch ymlaen ar hyd y dreif. O'ch blaen mae Beaulieu Grove, coetir hynafol a arferai gael ei ddefnyddio'n arbennig ar gyfer llosgi siarcol. Ewch i mewn i'r coetir hwn a dilynwch y trac hyd ben y grib nes i chi gyrraedd y man gwylio gyda mainc a bwrdd gwybodaeth i'r chwith o'r llwybr. Ewch ymlaen am oddeutu 150m a chymryd y llwybr troellog serth i lawr yr allt ar y chwith, ychydig cyn diwedd y grib. Gall yr ardal yma fod yn llithrig ac yn anodd ei ddarganfod ar rai adegau o'r flwyddyn. Dilynwch y llwybr hwn i lawr yr allt am oddeutu 250m nes iddo ymuno â thrac cerbydau. Trowch i'r dde gan ddilyn y trac am 600m nes i chi gyrraedd giât mochyn gydag arwydd 'Cymin'. Ewch trwy'r giât a dilynwch y llwybr trwy ganol y cae. Ewch ymlaen i fyny'r bryn trwy ychydig o goed, yna croeswch trwy’r ail gae at y giât mochyn i ailymuno â thir Cymin.
Y Gadeirlan yn y Goedwig
Ychydig cyn i chi gyrraedd y giât mochyn olaf, edrychwch i'r chwith tuag at Ddyffryn Gwy, gallwch weld twr Eglwys Newland, a elwir hefyd yn Eglwys Gadeiriol yn y Goedwig.
4
Cyn y gatiau i’r Hen Stabl, trowch i’r chwith a dilynwch y llwybr am rai llathenni at y giât mochyn. Ewch drwy’r giât a chymryd y llwybr llai tua’r chwith, at y ffens rhwng y cae a Choedlan Beaulieu. Dilynwch linell y ffens – a cadwch lygad ar agor am nythod morgrug go fawr. Dyma gartref Formica rufa, morgrugyn coch y coed. Os yw’n ddiwrnod clir, fe welwch hefyd Fryniau Malvern trwy fwlch yn y coed o’ch blaen.
Morgrug y coed
‘Dyw rhai ohonon ni ddim yn sylwi pan fydd morgrugyn bach cyffredin yn baglu dros ein sgidie ar ras wyllt i ffeindio ei ffordd adre. Yma yn y Cymin ry’n ni’n lwcus i gael nythaid o forgrug y coed – y morgrug mwyaf ym Mhrydain. Gall y Frenhines Forgrugyn fyw hyd at 15 mlynedd, ac mae’n mesur rhyw 12mm o hyd. Mae’r ddwy garfan arall o fewn nythaid o forgrug y coed – y gweithwyr a’r gwrywod – ychydig yn llai.
5
Unwaith i chi gyrraedd cornel chwith bellaf y cae, trowch i’r dde a dilyn y llwybr bach nes cyrraedd y gornel gyferbyn. Yma, trowch i’r dde, a dilyn y llwybr amlwg, lletach sy’n mynd ar letraws nôl dros y cae at y giât mochyn lle daethoch chi mewn i’r cae. Yn union cyn i chi gyrraedd y giât mochyn, os edrychwch yn fras i gyfeiriad y chwith tuag at Ddyffryn Gwy, fe welwch chi Eglwys Newland, neu Gadeirlan y Goedwig, sef yr enw arall arni.
6
Ewch yn ôl trwy'r giât mochyn, gan gadw’r Hen Stabl i’ch chwith, cerddwch yn syth ymlaen nes i chi ddod i'r Lawnt Fowlio. Tirluniwyd hwn gan yr un bobl a adeiladodd y Tŷ Crwn ac mae'n lle hyfryd ar gyfer picnic neu gêm o groce. Os nad ydych am stopio, mae'n daith fer yn ôl ar hyd y dreif i'r maes parcio.
Diwedd:
Maes parcio’r Cymin, cyfeirnod grid: S0528125