Casgliadau botanegol Gardd Bodnant

Casgliadau Cenedlaethol yng Ngardd Bodnant

Mae Casgliadau Cenedlaethol o fagnolias a rhododendron yng Ngardd Bodnant yn tanio’r ardd â lliw o fis Mawrth hyd Fehefin, llawer ohonynt wedi eu cludo i Fodnant gan gasglwyr planhigion enwog ar droad yr ugeinfed ganrif.

Rhododendron

Llwyni gwyllt sy’n gynhenid yn Ne-ddwyrain Asia yw rhododendron. Fe’u cyflwynwyd gyntaf i Ardd Bodnant tua throad yr 1900au, llawer ohonynt wedi eu tyfu o’r hadau gwreiddiol a gasglwyd gan gasglwyr planhigion gan gynnwys Ernest Wilson a George Forrest yn ystod eu teithiau i ganol Tsieina.

Noddwyd llawer o’r teithiau botanegol hyn gan berchennog Bodnant, Henry Duncan McLaren (2il Arglwydd Aberconwy) a ddaeth â llifeiriant o blanhigion newydd a chyffrous i’r ardd lle gwnaethant ffynnu yn yr hinsawdd dymherus, y pridd asidig a’r dopograffeg unigryw. Maent wedi tyfu’n rhwydd yma, gan gynhyrchu rhai o’r planhigion mwyaf yn hemisffer y gorllewin.

Planhigion croesryw Bodnant

Aeth Henry McLaren a’i brif arddwr, Frederick Puddle, ati i groesi rhai o’r rhododendron o’r 1920au ymlaen. Eu nod oedd creu mathau oedd yn gryno ar gyfer gerddi, eu lliwiau yn fwy cyfoethog ac â thymor hwy yn eu blodau. Maent yn cynnwys Rhododendron ‘Elizabeth’ planhigyn tynn â blodau pinc llachar - yr enwocaf o holl blanhigion croesryw Bodnant ac un a welir heddiw mewn llawer o erddi domestig.

Statws Casgliad Cenedlaethol

Dyfarnwyd statws Casgliad Cenedlaethol i’r grŵp arbennig hwn yn 2015: Rhododendron Wedi eu Bridio yng Ngardd Bodnant 1927-1983. O’r 300 gwreiddiol o blanhigion croesryw dim ond tua 185 y gwyddys eu bod yn dal i fodoli yn yr ardd, ond mae ein tîm yn yr ardd wrthi’n ceisio adnabod mathau ‘coll’ ac yn meithrin y rhai sydd dan fygythiad i sicrhau dyfodol ein casgliad am flynyddoedd lawer i ddod.

Dathlu rhododendronau yng Ngardd Bodnant

Yn 2024, bydd Gardd Bodnant yn dathlu 150 o flynyddoedd ers iddi gael ei phrynu mewn arwerthiant gan Henry Davis Pochin, diwydiannwr o Oes Fictoria, a’i wraig ym 1874. Eleni hefyd byddwn yn dathlu 75 o flynyddoedd ers i Henry McLaren, 2il Arglwydd Aberconwy, roi’r ardd yn rhodd i’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol.

Bydd casgliad Gardd Bodnant o rododendronau a chymysgrywiau Bodnant yn cael eu dathlu drwy’r ardd, a bydd gwybodaeth newydd yn cael ei harddangos wrth ymyl enghreifftiau nodedig o’r planhigion. Cewch ddysgu rhagor am y planhigion sy’n ‘rhieni’ i gynifer o gymysgrywiau Bodnant wrth ichi eu mwynhau yn eu blodau drwy gydol y flwyddyn arbennig hon.

Hefyd, bydd arddangosfa i’w chael yn yr Hen Felin yn y Glyn, lle ceir gwybodaeth am y bobl a helpodd i greu’r casgliadau hyn trwy hanes yr ardd.

Coed sy’n Bencampwyr

Canfu arolwg diweddar gan y Gofrestr Goed bod yr ardd yn gartref i tua 40 o Goed sy’n Bencampwyr – yr enghreifftiau gorau o’u math – ac 130 o Bencampwyr Coed Cymru.

Mae stori coed Gardd Bodnant yn mynd yn ôl i’r cyfnod Sioraidd pan gyflwynwyd y coed ffawydd cyntaf - coeden ddigon prin yng Nghymru ar y pryd. Fe’u plannwyd ynghyd â choed derw, masarn a chastanwydd fel rhan o’r gwaith tirlunio cyntaf o gwmpas Neuadd Bodnant yn yr 1700au.

Cartref i blanhigion egsotig

Daeth y cyfnod nesaf a mwyaf o blannu coed wedyn yn amser Fictoria dan ofal Henry Pochin, a brynodd ystâd Bodnant yn 1874. Datblygodd Pochin y binwyddlan yng ngardd y dyffryn, gan blannu conwydd Americanaidd ac Asiaidd ar hyd glannau afon Hiraethlyn.

Ffynnodd y coed newydd hyn ar lannau gwlyb glynnoedd Bodnant; wedi eu cysgodi rhag yr elfennau ac yn ymestyn am y golau. Ymhlith rhai o’r Pencampwyr sydd i’w gweld yma mae’r Sequoiadendron giganteum ‘Pendulum’ (Cochwydden Gawraidd) 35m a blannwyd yn 1890 a Sciadopitys verticillata (Pinwydden Ymbarél Japaneaidd). Credir bod y goeden 20m hon yn tarddu o un planhigyn a gyflwynwyd i Brydain gan Thomas Lobb yn 1853.

Cafwyd cyfnod prysur arall o blannu coed ar ddechrau’r 1900au dan oruchwyliaeth merch Pochin, Laura McLaren a’i ŵyr Henry McLaren, a ychwanegodd y coed Asiaidd llydanddail sydd i’w gweld ar draws yr ardd, gan gynnwys magnolias, acers a choed ceirios blodeuol o Tsieina a Japan.

Casgliad lliwgar

Mae sawl Pencampwr yn y Llennyrch gan gynnwys Sorbus meliosmifolia ac Acer mandshuricum (Masarnen Manshwria) dwy goeden sydd yn brin ym Mhrydain, a dyfwyd o had a gasglwyd gan y casglwr planhigion Ernest Wilson yn y cyfnod Edwardaidd.

Mae ein casgliad yn cynnwys llawer o gonwydd a choed bytholwyrdd, coed sy’n blodeuo yn y gwanwyn a choed eraill y mae eu dail yn goelcerth o liw yn yr hydref, gan gynnig sioe wych ar hyd y flwyddyn.