Golygfa o Gastell y Waun yng Nghymru. — Castell y Waun, Wrecsam | © National Trust Images/Trevor Ray Hart

Wales

Taith gylchol Brwydr Crogen

Chwiliwch am Borth y Meirw a safle Brwydr Crogen ar y daith gylchol hon o Gastell y Waun. Wrth gerdded ochr yn ochr â Chlawdd Offa byddwch yn dod ar draws 1,000 o flynyddoedd o hanes a gwrthdaro. Mae’r daith yn un ganiataol yn rhannol, ac felly o fis Ebrill i fis Medi yn unig y mae ar gael.

Gweld neu lawrlwytho fersiwn o'r llwybr hwn sy'n hawdd ei argraffu

Cyfanswm y camau: 10

Man cychwyn

Maes parcio Castell y Waun. Cyfeirnod grid: SJ267384

Cam 1

Gadewch y maes parcio, ewch heibio’r Fferm a throi i’r dde pan gyrhaeddwch chi’r ffordd.

Cam 2

Ar ôl 100 llath, trowch i’r dde a dilyn y llwybr i lawr trwy’r coetir. Llwybr caniataol yw hwn, sydd ar agor o fis Ebrill i fis Medi.

Gât wrth y fynedfa i lwybr caniataol yng Nghastell y Waun, wedi'i hamgylchynu gan goetir deiliog, gwyrdd — Llwybr caniataol taith gylchol Brwydr Crogen, Castell y Waun | © Jon Hignett

Cam 3

Cerddwch i lawr y llwybr, ewch ymlaen dros y gamfa a dilyn y pyst marcio gwyn trwy’r cae. Arferid galw’r cae hwn yn ‘the chase’ a chredir ei fod yn rhan o’r hen barc ceirw. Mae darn sydd wedi cadw’n dda o Glawdd Offa ar y dde i chi. Ewch ymlaen i waelod y cae a dringo dros y gamfa.

Clawdd Offa

Yn torri ar draws yr ystâd mae rhan o’r clawdd pridd amddiffynnol rhyfeddol o’r 8fed ganrif, Clawdd Offa, a adeiladwyd gan y Brenin Offa o Fersia i nodi’r ffin hynafol gyda theyrnas Powys. Y rhan o Glawdd Offa ar hyd yr hen barc ceirw yw un o’r rhannau sydd wedi cadw orau yn yr ardal. Ar draws rhannau eraill o’r ystâd gwastatawyd rhannau mawr o Glawdd Offa gan William Emes yn y 18fed ganrif fel rhan o’i waith tirlunio.

Cam 4

Ewch ymlaen i lawr y llechwedd trwy’r coed i waelod y dyffryn. Fe welwch y dderwen anferth wrth Byrth y Meirw ar y chwith i chi. Credir bod y goeden yn dyddio’n ôl i’r 11eg ganrif, felly byddai’n sefyll yn 1165 yn ystod Brwydr Crogen. Mae gwybodaeth am Frwydr Crogen yn nes ymlaen ar y llwybr ar y chwith i chi. Daliwch i fynd i lawr y llwybr. Peidiwch â chroesi’r ffordd – yn hytrach trowch i’r dde ar ôl 10 llath (9m) ac yna dilyn y trac i’r dde.

Brwydr Crogen

Yn 1165 casglodd Henry’r II ei luoedd, yn barod i ehangu ei ymerodraeth anferth ymhellach a chwalu’r Cymry. Gadawodd Groesoswallt a gorymdeithio i’r gorllewin, i Gymru. Cyrhaeddodd y newyddion ei fod yn agosáu gynghrair dros dro o dywysogion Cymru dan arweiniad Owain Gwynedd yn gyflym, a chynullwyd byddin unedig o filwyr o bob rhan o Gymru 16 milltir o’r Waun yng Nghorwen. Gan fod cymaint llai o Gymry nag o Saeson, tactegau’r Cymry oedd ymosod a ffoi, ac wrth i fyddin Lloegr dorri trwy fforestydd tew Dyffryn Ceiriog, ymosododd y Cymry arnynt dro ar ôl tro. Cynllun Henry i ymladd yn erbyn hyn oedd gorchymyn i 2,000 o goedwigwyr glirio ffordd trwy’r goedwig dew, er mwyn i’w fyddin allu symud yn haws. Roedd y coedwigwyr yn cael eu hamddiffyn gan flaengad rymus o ddynion â gwaywffyn, ond ymosodwyd arnynt yn agos at y bwlch yng Nghlawdd Offa, sy’n rhedeg ar draws ystâd Castell y Waun. Dioddefodd y Saeson golledion trwm ar law byddin Owain Gwynedd mewn lle a elwir yn ‘Borth y Meirw’. Byddai’r frwydr yma, a elwir ers hynny yn Frwydr Crogen, wedi arwain at farwolaeth Henry II, oni bai am Hugh de St Clare, a daflodd ei hun o flaen ei frenin, gan ei achub rhag cael ei ladd. Ciliodd y fyddin Saesnig a gadael yr ymgyrch pan wnaeth lluoedd y Cymry atal eu cyflenwadau. Gorchmynnodd Henry i wystlon gael eu dwyn ato yn Amwythig, a darniwyd cyrff dau ar hugain ohonynt yn gyhoeddus (gan gynnwys dau o feibion Owain Gwynedd): oherwydd y weithred honno bu dial gwrth-Normanaidd trwy Gymru.

Derwen fawr, farw ar ystâd Castell y Waun gyda choetir yn y pellter ar ddiwrnod gaeafol llwydaidd yn Wrecsam. — Derwen 1,000 oed wrth Borth y Meirw yng Nghastell y Waun, Wrecsam | © National Trust/Jon Hignett

Cam 5

Ar ôl 500 llath (457 m) trowch i’r dde yn y fforch ac anelu i fyny’r rhiw gyda’r coetir ar y dde i chi.

Cam 6

Ewch ymlaen i fyny’r rhiw, gan fynd heibio fferm, am 600 llath eto (548m).

Cam 7

Cymrwch y trac ar y dde trwy’r giât mochyn gydag arwydd i’r cae gan ddilyn y pyst marcio. Ewch ymlaen trwy’r caeau.

Cam 8

Ar ôl 250 llath (229m) ewch trwy’r giât mochyn metel ac anelu i’r chwith o’r tai. Ewch ymlaen trwy’r caeau. Mae golygfa hyfryd o Gastell y Waun ar y dde i chi.

Cam 9

Trowch i’r dde trwy’r giât mochyn nesaf a dilyn llwybr yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol i’r dde o’r tai.

Cam 10

Daliwch i ddilyn y llwybr trwy’r cae yn ôl i faes parcio Castell y Waun.

Man gorffen

Maes parcio Castell y Waun. Cyfeirnod grid: SJ267384

Map llwybr

Map o daith Brwydr Crogen yng Nghastell y Waun | © Crown copyright and database rights 2013 Ordnance Survey

Golygfa o’r castell o gyfeiriad yr ardd yn y gwanwyn

Lle

Castell a Gardd y Waun

Magnificent medieval fortress of the Welsh Marches | Castell canoloesol odidog Y Mers

Enfys dros y parcdir yng Nghastell y Waun, Wrecsam, Cymru

Llwybr

Taith Llwyn y Cil yng Nghastell y Waun

Mae’r daith filltir rwydd yma trwy barcdir a ddyluniwyd yn y 18fed ganrif yng Nghastell y Waun yn cynnig golygfeydd cofiadwy tua gwastadeddau Swydd Gaer ac Amwythig.

Ymwelwyr gyda Chastell y Waun yn y pellter, Cymru

Llwybr

Taith yr Hen Golff yng Nghastell y Waun

Mae’r daith gerdded gymedrol 1.2 milltir hon yn mynd â chi i ardal a elwir yn Hen Golff, gyda golygfa gofiadwy o Gastell y Waun ar hanner ffordd.

Llwybr

Taith coetir Castell y Waun

Taith gerdded gylchol hawdd ymhlith y coed a’r caeau agored o gwmpas Castell y Waun yn Wrecsam, Cymru.

Chirk Castle, Chirk, Wrexham, LL14 5AF

01691777701

chirkcastle@nationaltrust.org.uk

Rydym wedi ymrwymo i bartneriaeth â Cotswold Outdoor i helpu pawb i wneud y gorau o'u hamser yn yr awyr agored yn y llefydd rydym yn gofalu amdanynt.

Ymweld â'r wefan

Dwy ferch yn cerdded ar lwybr trwy'r goedwig yn Stad Southwood, Sir Benfro yng Nghymru

Cerdded yng Nghymru

Darganfyddwch dirweddau agored ysgubol, llwybrau arfordirol mwy hamddenol neu heiciau egnïol heriol. Rydym wedi creu rhestr o rai o’r llefydd gorau i gerdded yng Nghymru.

Ymwelwyr yn mynd â’u ci am dro yn y parcdir yng Nghastell y Waun, Wrecsam

Erthygl

Ymweld ag ystâd Castell y Waun

Ewch am dro o gwmpas parcdir 480 erw rhyfeddol Castell y Waun, a darganfod tirwedd sy’n gweithio ac yn llawn o goed hynafol, blodau gwyllt, adar a phryfed.

A selection of Easter decorations including felted animals and floral mugs

Erthygl

Bwyta a siopa yng Nghastell y Waun

Dewch i ymweld â’n ystafell de a mwynhau cacennau cartref sy’n cael eu pobi’n ddyddiol, gan ddefnyddio’r cynhwysion mwyaf ffres. Neu ewch i’r siop anrhegion sy’n llawn o ddanteithion cartref a chofroddion.

Visitors walking in the parkland with their dog at Calke Abbey, Derbyshire

Erthygl

Ymweld â Chastell y Waun gyda’ch ci

Mae gan Gastell y Waun sgôr o ddwy bawen. Rydym wrth ein bodd yn croesawu cŵn i Gastell y Waun. Gall yr ystâd 480 erw fod yn lle gwych i grwydro gyda’ch ci beth bynnag yw’r tywydd. Dewch o hyd i ragor o wybodaeth am ble gallwch chi fynd â’ch ci a ble gallwch chi aros i fwynhau pryd blasus.

Walkers climbing rocks against a bright blue sky with the mountains in the distance at Sugarloaf, Monmouthshire

Cerdded

Dewch i archwilio rhai o dirweddau harddaf y genedl ar lwybrau unig, traciau rhwydd a theithiau hygyrch.  (Saesneg yn unig)

Erthygl

Dilynwch y cod cefn gwlad

Helpwch ni i ofalu am leoliadau’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol drwy gadw at rai canllawiau syml yn ystod eich ymweliad a dilyn y Cod Cefn Gwlad.

A group of people in a hiking group are being guided on a hike by rangers at Marsden Moor, West Yorkshire

Erthygl

Cotswold Outdoor: Ein partner cerdded

Dysgwch fwy am bartneriaeth barhaus yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol gyda Cotswold Outdoor fel ein partner cerdded.

Cyfanswm y camau: 10

Cyfanswm y camau: 10

Man cychwyn

Cam 1

Cam 2

Cam 3

Pethau diddorol i’w gweld…

Cam 4

Pethau diddorol i’w gweld…

Cam 5

Cam 6

Cam 7

Cam 8

Cam 9

Cam 10

Man gorffen

Map llwybr