Adfer gardd hynod Plas yn Rhiw

Cyn i'r chwiorydd Keating symud i Blas yn Rhiw, roedd yr ardd wedi tyfu'n wyllt ac roedd hi’n llawn mieri. Dysgwch sut aeth y dair chwaer ati i'w hadfer i'w harddwch presennol.

Nodweddion

Mae'r ardd islaw'r tŷ, ar allt goediog sy'n wynebu tua'r de-ddwyrain at fae Porth Neigwl. Mae hyn yn creu safle cysgodol, da ar gyfer amrywiaeth eang o blanhigion gwahanol sy'n ffynnu yn yr hinsawdd fwyn.

Mae bron erw o dir yma. Nodwedd o’r ardd yw ei bod hi wedi cael ei threfnu fel cyfres o ofodau neu ‘stafelloedd gwahanol, gyda pherthi bocs o’u hamgylch a llwybrau glaswellt a graean yn eu cysylltu.

Y ddogfen gynharaf sy’n cofnodi’r ardd yw’r map degwm o 1844. Mae’r map hwn yn dangos bod yr ardd, yn y cyfnod hwnnw, wedi ei threfnu yn y dull Fictoraidd – mewn cyferbyniad â chymeriad anffurfiol yr ardd bresennol.

Y cyfnod gwyllt

Cyn i'r chwiorydd Keating symud i mewn, roedd yr ardd wedi tyfu'n hollol wyllt, gyda chymaint o fieri'n gorchuddio'r drws ffrynt fel y bu'n rhaid iddyn nhw ddringo i mewn drwy'r ffenestr flaen.

Dyma oedd disgrifiad Syr Clough Williams-Ellis o'r ardd: “Jyngl o ffiwsias, ffigys ac asaleas yn eu blodau”.

Y gwaith adfer

Yn anffodus, ni wnaeth y chwiorydd Keating gadw llawer o nodiadau nac unrhyw ddyddiadur am eu gwaith yn yr ardd. Ac eithrio hwn gan Honora, a ysgrifennwyd mewn pensil ar hen gatalogau planhigion:

Hwn, yn aml, yw uchafbwynt yr ardd – hyd yn oed heddiw, ar ddechrau'r gwanwyn a hefyd yn Awst/Medi pan fydd wedi ei orchuddio a ffrwythau rhuddgoch.

Y berllan

Y tu ôl i'r tŷ mae'r berllan, lle buom wrthi’n ddiweddar yn plannu 145 o goed, yn cynnwys afalau, gellyg, eirin a cheirios. Mae 35 o wahanol amrywiadau o ffrwythau Cymreig yn tyfu yma.

Mae’r glaswellt ar lawr y berllan yn cael ei reoli mewn ffordd sy'n annog blodau gwyllt a pherlysiau. Mae’n cael ei dorri unwaith y flwyddyn, ar ddiwedd Awst neu ddechrau Medi pan fydd y blodau wedi hadu. Bydd pryfed peillio pwysig wrth eu bodd os cawn ni ragor o flodau gwyllt i dyfu yma.