Adfer gardd hynod Plas yn Rhiw

Y Tŷ a'r Ardd ym Mhlas yn Rhiw, Penrhyn Llŷn — Crwydrwch o gwmpas yr ardd neu archwiliwch y tu mewn i'r tŷ

Asaleas ym Mhlas yn Rhiw, Penrhyn Llŷn — Darganfyddwch y blodau hardd yn yr ardd

Eirlysiau ym Mhlas yn Rhiw, Penrhyn Llŷn — Mae eirlysiau’n llonni gardd Plas yn Rhiw, Penrhyn Llŷn

Clychau'r Gog ym Mhlas yn Rhiw, Penrhyn Llŷn — Carped o glychau'r gog drwy’r goedwig yn y gwanwyn

Cyn i'r chwiorydd Keating symud i Blas yn Rhiw, roedd yr ardd wedi tyfu'n wyllt ac roedd hi’n llawn mieri. Dysgwch sut aeth y dair chwaer ati i'w hadfer i'w harddwch presennol.

Nodweddion

Mae'r ardd islaw'r tŷ, ar allt goediog sy'n wynebu tua'r de-ddwyrain at fae Porth Neigwl. Mae hyn yn creu safle cysgodol, da ar gyfer amrywiaeth eang o blanhigion gwahanol sy'n ffynnu yn yr hinsawdd fwyn.

Mae bron erw o dir yma. Nodwedd o’r ardd yw ei bod hi wedi cael ei threfnu fel cyfres o ofodau neu ‘stafelloedd gwahanol, gyda pherthi bocs o’u hamgylch a llwybrau glaswellt a graean yn eu cysylltu.

Golygfa o'r ardd yn Plas yn Rhiw, Penrhyn Llŷn — O’r ardd gallwch fwynhau golygfeydd ysblennydd o arfordir Pen Llŷn

Y ddogfen gynharaf sy’n cofnodi’r ardd yw’r map degwm o 1844. Mae’r map hwn yn dangos bod yr ardd, yn y cyfnod hwnnw, wedi ei threfnu yn y dull Fictoraidd – mewn cyferbyniad â chymeriad anffurfiol yr ardd bresennol.

Y cyfnod gwyllt

Cyn i'r chwiorydd Keating symud i mewn, roedd yr ardd wedi tyfu'n hollol wyllt, gyda chymaint o fieri'n gorchuddio'r drws ffrynt fel y bu'n rhaid iddyn nhw ddringo i mewn drwy'r ffenestr flaen.

Dyma oedd disgrifiad Syr Clough Williams-Ellis o'r ardd: “Jyngl o ffiwsias, ffigys ac asaleas yn eu blodau”.

Y gwaith adfer

Yn anffodus, ni wnaeth y chwiorydd Keating gadw llawer o nodiadau nac unrhyw ddyddiadur am eu gwaith yn yr ardd. Ac eithrio hwn gan Honora, a ysgrifennwyd mewn pensil ar hen gatalogau planhigion:

" Magnolia mollicomata, planted by me in 1946, for the first time the tree is covered in perfect blooms, over 150 counted on the 7th April."

Hwn, yn aml, yw uchafbwynt yr ardd – hyd yn oed heddiw, ar ddechrau'r gwanwyn a hefyd yn Awst/Medi pan fydd wedi ei orchuddio a ffrwythau rhuddgoch.

Y berllan

Y tu ôl i'r tŷ mae'r berllan, lle buom wrthi’n ddiweddar yn plannu 145 o goed, yn cynnwys afalau, gellyg, eirin a cheirios. Mae 35 o wahanol amrywiadau o ffrwythau Cymreig yn tyfu yma.

Mae’r glaswellt ar lawr y berllan yn cael ei reoli mewn ffordd sy'n annog blodau gwyllt a pherlysiau. Mae’n cael ei dorri unwaith y flwyddyn, ar ddiwedd Awst neu ddechrau Medi pan fydd y blodau wedi hadu. Bydd pryfed peillio pwysig wrth eu bodd os cawn ni ragor o flodau gwyllt i dyfu yma.