Garddio eithafol ym Mhowis

Garddwr ar graen yn tocio’r gwrych ywen yn Castell a Gardd Powis, Powys, Cymru

Mae cadw’n llwyni yw enwog mewn cyflwr da yn waith anodd ond mae ein garddwyr yn gwneud i’r dasg edrych yn hawdd.

Bydd y gwrychoedd ywen twt sy’n leinio terasau Powis yn aros yn eich cof am amser hir wedi ichi adael. Nid yn unig am eu bod mor fawr ond hefyd am eu bod yn rhan mor fawr o’r ardd. Ond sut mae ein garddwyr yn cadw’r llwyni 14m o uchder yma i edrych mor smart?

Ar ddiwedd yr haf mae’r garddwyr yn cael eu codi ar graen casglu ffrwythau ac yn treulio tua 10 wythnos yn tocio gwrychoedd uchel yr ardd. Mae hyn yn sicrhau bod y gwrychoedd yn dal i edrych yn odidog am y 12 mis nesaf.

Garddio eithafol yng Nghastell a Gardd Powis
Garddwr ar graen yn tocio’r gwrych ywen y tu ôl i gerflun o Ercwlff. Castell a Gardd Powis, Powys, Cymru
Garddio eithafol yng Nghastell a Gardd Powis

I fyny fry

Mae yma bron i 8,500 metr sgwâr o wrychoedd ffurfiol ac mae’r 14 llwyn ywen a’r gwrych 14m o uchder ar y teras top yn ychwanegu 7,000 metr sgwâr at hynny.

"Mae gorffen yr holl waith trimio yn dasg a hanner inni,” meddai David Swanton, Prif Arddwr Powis.

“Mae dau arddwr yn treulio chwe wythnos yn trimio’r gwrych pren bocs a dau arall yn treulio 12 wythnos yn gweithio ar y coed yw. Mi fydd un garddwr yn treulio tua 10 wythnos yn yr awyr yn y craen hydrolig yma yn gwneud y gwaith tocio uchaf.”

" Mae trimio’r gwrychoedd uchel yn dasg a hanner. Mae’n cymryd tua 10 wythnos i un garddwr ar graen hydrolig orffen y gwaith i gyd."
- David Swanton, Prif Arddwr

Efallai ei bod hi’n swnio fel tasg enfawr ond mae’r tîm garddio yn lwcus mewn gwirionedd. Tan yn ddiweddar iawn, fe gymerai bedwar mis llawn i 10 o ddynion docio’r holl bren bocs a’r gwrychoedd ywen.

Roedden nhw’n defnyddio siswrn garddio i dorri â llaw ac yn sefyll ar ysgolion hir iawn, wedi eu clymu gyda’i gilydd os oedd angen, i gyrraedd top y coed talaf. Fe wnaeth y sisyrnau trydan fyd o wahaniaeth a lleihau’r risg yn sylweddol.

Garddwyr yn tocio’r coed yw yn y 1930au
Llun o arddwyr yn torri’r gwrychoedd ywen ar ysgolion yn y 1930au. Castell a Gardd Powis, Powys, Cymru
Garddwyr yn tocio’r coed yw yn y 1930au

Hen stori

Mae llwyni a gwrychoedd enwog y gerddi bron yn 300 mlwydd oed ac mae eu siâp anarferol yn dweud stori’r newid ffasiwn yn y byd garddio.

Pan gawson nhw eu plannu gyntaf yn y 18fed ganrif, câi’r yw eu tocio i siâp côn neu byramidiau ffurfiol. Ond erbyn diwedd y ganrif, roedd garddio tirlun Saesnig, wedi ei boblogeiddio gan arddwyr fel ‘Capability’ Brown, yn boblogaidd ac fe gafodd ein gwrychoedd yw ryddid i dyfu’n naturiol a bod yn ‘debycach i goed’.

A dyna fel y bu hi wedyn nes i arddio ffurfiol ddod nôl i ffasiwn yn oes Fictoria ac fe gafodd y coed yw eu tocio nôl i siâp unwaith eto gan roi’r siapiau anarferol sydd mor drawiadol i ymwelwyr heddiw.

Sut i gael y siâp perffaith

  1. Mae gwaith ein garddwyr wedi creu cymaint o argraff arnon ni rydyn ni wedi gofyn iddyn nhw rannu pump tip ar gyfer twtio eich gwrychoedd gartref.
  2. I gael y siâp perffaith, dewiswch eich planhigyn yn ofalus ar gyfer y gwrych; mae planhigyn sy’n tyfu’n arafach, fel ywen, yn berffaith gan nad oes angen cymaint o docio arno pan mae’n llawn dwf.
  3. Tociwch wrychoedd ywen a rhai bytholwyrdd ym mis Awst a Medi i sicrhau eu bod yn aros yn daclus a thwt tan y gwanwyn canlynol.
  4. I dorri’r top yn hollol syth, tynnwch ddarn o linyn yn dynn ar hyd y top a’i ddilyn yn agos gyda’ch trimiwr.
  5. Mae’n demtasiwn i dorri gwrych sydd wedi gordyfu yn ôl yn galed, ond gwyliwch, fydd y gwrych i gyd ddim yn tyfu nôl. Gallwch dorri ywen, bedwen a cherddinen wyllt, ond fydd y rhan fwyaf o wrychoedd coniffer ddim yn tyfu tyfiant newydd o hen bren brown.
  6. Byddwch yn ofalus iawn os ydych chi am ddefnyddio ysgolion adref; fe allai fod yn saffach i chi ofyn i rywun proffesiynol wneud y gwaith. Os ydych chi’n penderfynu rhoi tro arni, mae gogls, menyg a gwarchodwyr clustiau yn bethau synhwyrol i’w cael wrth weithio gyda thorwyr trydan neu betrol.