O rwbel i ryfeddod yn Erddig

Roedd blynyddoedd o gloddio am lo wedi tanseilio’r plasty ac roedd yn suddo. Roedd y to yn gollwng ac roedd grymoedd dinistriol natur yn dechrau gadael eu hôl. Roedd y cyfrifoldeb enfawr yn pwyso’n drwm ar ysgwyddau Philip; ef oedd curadur olaf ei gartref teuluol, a oedd yn cynnwys casgliad unigryw o bortreadau o weision a barddoniaeth.

Yn y pen draw, yn 1973 trosglwyddodd y tŷ a’i gynnwys i’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol yn barod ar gyfer her gadwraethol fwyaf y cyfnod.


Dathlu 40 o flynyddoedd yn Erddig 


Ar 27 Mehefin bydd 40 blynedd wedi mynd heibio ers i’r Tywysog Siarl agor Erddig i’r cyhoedd yn dilyn cynllun atgyweirio pedair blynedd o hyd. 

I ddathlu’r deugain mlynedd, rydym wedi comisiynu gosodiad amlgyfrwng atgofus i gofio am y tŷ adfeiliedig a adeiladwyd ar gefn y diwydiant glo, ac y bu bron i’r diwydiant hwnnw ei ddinistrio cyn ei helpu i gael ei ail-adeiladu yn y pen draw. 

Mike Snowden Erddig Head Gardener 1973 to 1980 talks gardening and penny farthings with Philip Yorke III
Erddig Head Gardener Mike Snowden meeting Philip Yorke III and his penny farthing
Mike Snowden Erddig Head Gardener 1973 to 1980 talks gardening and penny farthings with Philip Yorke III

Dim golwg o ardd ffurfiol

Nôl yn 1973 roedd tair dafad a gafr yn crwydro’n braf yn yr ardd furiog 12.5 erw a oedd wedi tyfu’n gwbl wyllt. Roedd yma goed ffawydd wedi’u heintio, ac mae Mike yn cofio bod y nodwedd dŵr camlas yn llawn ‘blymonj du’ afiach. Roedd y Caban Cwch yn adfail a doedd dim golwg o’r ardd ffurfiol a oedd wedi bod yn gymaint o destun balchder yn y gorffennol.

" Roeddem yn estroniaid mewn tirwedd a oedd wedi cael ei meddiannu gan natur."
- Mike Snowdon, Prif Arddwr Erddig o 1973 i 1980
Trydar hwn

Ond ni chafodd Mike ei ddigalonni gan y gwaith hynod anodd hwn. Wrth i’r gwarchodwyr weithio’n ddyfal i geisio achub y casgliad bregus, a hefyd y tŷ a oedd wedi suddo’n ddifrifol, cychwynnodd Mike ar y gwaith o adfer y gerddi.

Contractwyr adeiladu Erddig yn gweithio’n galed i atgyweirio glannau’r gamlas
Contractwyr adeiladu Erddig yn gweithio’n galed i atgyweirio glannau’r gamlas
Contractwyr adeiladu Erddig yn gweithio’n galed i atgyweirio glannau’r gamlas

Cynlluniau gwreiddiol

Cafodd y gwaith o adfer y gerddi ei lywio gan gynlluniau gerddi John Meller, y cyfreithiwr cyfoethog o Lundain a brynodd Erddig yn 1714.

Ond wrth ymchwilio yn yr archifau, fe wnaeth y tîm ddarganfod rhai o gynlluniau gwreiddiol yr ardd a grëwyd pan gomisiynwyd y tŷ gan Joshua Edisbury yn yr 1860au. Roedd rhain yn cyfeirio at goed ffrwythau, felly penderfynwyd cynnwys rhain yn  y cynllun i adfer yr ardd. Byddai digon o le wedi bod i 12 o erddi Edisbury o fewn muriau gardd John Meller !

Coed ffrwythau yn tyfu ym mherllannau Erddig
Afalau yn tyfu yn y berllan â thocwaith conigol yn y cefndir
Coed ffrwythau yn tyfu ym mherllannau Erddig

Mieri a phrysgwydd

Ar ôl symud yr afr a’r defaid, y gwaith nesaf oedd clirio’r holl fieri a phrysgwydd a oedd wedi cael rhwydd hynt i dyfu’n wyllt dros amser. Yn raddol fach daeth ffurf yr ardd - a maint y dasg o’n blaenau – i’r golwg.

Gwnaed arolwg o’r coed ffawydd, a gweld eu bod wedi pydru ac yn beryglus. Torrwyd y coed a symudwyd y pren i fannau eraill ar yr ystâd, er mwyn creu cynefin pren marw ar gyfer bywyd gwyllt.

Roedd rhannau o’r wal wedi dadfeilio felly roedd rhaid i ni eu hailadeiladu, ac mae gwaith atgyweirio yn parhau hyd heddiw.

Y rhew yn datgelu patrymau gwerthfawr

Gwyddai’r tîm y byddai’r gerddi wedi cael eu trefnu yn welyau ffurfiol; roedd awgrymiadau o hynny i’w gweld ar ôl torri’r glaswellt. Mae tywydd sych a diwrnodau rhewllyd yn gyfle da i weld amlinellau o siapiau’r gorffennol mewn gerddi.

Un diwrnod oer yn y gaeaf, mentrodd Mike i ben to Erddig i weld a allai weld patrymau yn y glaswellt rhewllyd islaw. Roedd wrth ei fodd i weld amlinelliad clir o’r hen welyau yn y glaswellt a gwaeddodd gyfarwyddiadau i’w gyd-arddwr i osod pegiau yn y ddaear. Fel hyn y cafodd  y patrwm Fictoraidd o welyau ffurfiol ‘parterre’ ei aileni.

Mwynhewch daith gerdded o amgylch gardd Erddig sydd â mur o’i chwmpas
Gwely o rosynnau yn Erddig a golygfa i’r gorllewin o’r tŷ
Mwynhewch daith gerdded o amgylch gardd Erddig sydd â mur o’i chwmpas

O rwbel i ryfeddod


Cymerodd bedair blynedd i adfer y tŷ a’r gerddi ar ôl blynyddoedd o ddirywiad a gweithiodd dros gant o arbenigwyr i weddnewid y plasty a oedd bron â suddo. 

Rhwng mis Mehefin eleni a mis Mawrth 2018, gallwch ddilyn ôl troed Philip Yorke III gan olrhain hanes yr ystad wrth iddi gael ei gweddnewid ‘o rwbel i ryfeddod’ ar ein taith amlgyfrwng drwy’r tŷ, y gerddi a’r tai allan.


Dysgwch am hanes yr ystad, ei chynllun, y gwaith o’i hadfer a’i gwarchod. Dewch i ddarganfod sut rydym yn rheoli ein tŷ a’n gardd ysblennydd heddiw, am byth, i bawb. Yna, yn eich amser eich hun, ewch eto i weld eich holl fannau, neu dewch o hyd i lecyn tawel i eistedd ac ymlacio.
 

Yr ardd heddiw

Ymunwch â’n garddwyr ar un o’r teithiau dyddiol o amgylch gerddi anhygoel Erddig. Mae’r gerddi wedi cael eu rhestru fel Gardd Hanesyddol  Gradd 1. Crwydrwch o amgylch yr ardd furiog drawiadol, sydd wedi cael ei hadfer i’w threfn ffurfiol, fel ag y byddai wedi bod yn y ddeunawfed ganrif.

Dysgwch am ei hanes, ei chynllun, y gwaith o’i hadfer a’i gwarchod. Dewch i ddarganfod sut caiff yr ardd odidog hon ei rheoli heddiw fel y gall pawb ei mwynhau, am byth. Yna, yn eich amser eich hun, ewch eto i weld eich hoff rannau, neu eisteddwch am ychydig ac ymlacio yn y lle hardd hwn.

Mae gardd Erddig yn cynnwys coed ffrwythau prin a Chasgliad Cenedlaethol o eiddew, ac mae’n lle arbennig iawn.