O rwbel i ryfeddod yn Erddig

Ysgythriad o’r awyr o 1740 gan Thomas Badeslade, yn dangos y tŷ a’r ardd

Roedd blynyddoedd o gloddio am lo wedi tanseilio’r plasty ac roedd yn suddo. Roedd y to yn gollwng ac roedd grymoedd dinistriol natur yn dechrau gadael eu hôl. Roedd y cyfrifoldeb enfawr yn pwyso’n drwm ar ysgwyddau Philip; ef oedd curadur olaf ei gartref teuluol, a oedd yn cynnwys casgliad unigryw o bortreadau o weision a barddoniaeth.

Yn y pen draw, yn 1973 trosglwyddodd y tŷ a’i gynnwys i’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol yn barod ar gyfer her gadwraethol fwyaf y cyfnod.

Dathlu 40 o flynyddoedd yn Erddig

Ar 27 Mehefin bydd 40 blynedd wedi mynd heibio ers i’r Tywysog Siarl agor Erddig i’r cyhoedd yn dilyn cynllun atgyweirio pedair blynedd o hyd.

I ddathlu’r deugain mlynedd, rydym wedi comisiynu gosodiad amlgyfrwng atgofus i gofio am y tŷ adfeiliedig a adeiladwyd ar gefn y diwydiant glo, ac y bu bron i’r diwydiant hwnnw ei ddinistrio cyn ei helpu i gael ei ail-adeiladu yn y pen draw.

Erddig Head Gardener Mike Snowden meeting Philip Yorke III and his penny farthing — Mike Snowden Erddig Head Gardener 1973 to 1980 talks gardening and penny farthings with Philip Yorke III

Dim golwg o ardd ffurfiol

Nôl yn 1973 roedd tair dafad a gafr yn crwydro’n braf yn yr ardd furiog 12.5 erw a oedd wedi tyfu’n gwbl wyllt. Roedd yma goed ffawydd wedi’u heintio, ac mae Mike yn cofio bod y nodwedd dŵr camlas yn llawn ‘blymonj du’ afiach. Roedd y Caban Cwch yn adfail a doedd dim golwg o’r ardd ffurfiol a oedd wedi bod yn gymaint o destun balchder yn y gorffennol.

" Roeddem yn estroniaid mewn tirwedd a oedd wedi cael ei meddiannu gan natur."

Ond ni chafodd Mike ei ddigalonni gan y gwaith hynod anodd hwn. Wrth i’r gwarchodwyr weithio’n ddyfal i geisio achub y casgliad bregus, a hefyd y tŷ a oedd wedi suddo’n ddifrifol, cychwynnodd Mike ar y gwaith o adfer y gerddi.

Contractwyr adeiladu Erddig yn gweithio’n galed i atgyweirio glannau’r gamlas

Cynlluniau gwreiddiol

Cafodd y gwaith o adfer y gerddi ei lywio gan gynlluniau gerddi John Meller, y cyfreithiwr cyfoethog o Lundain a brynodd Erddig yn 1714.

Ond wrth ymchwilio yn yr archifau, fe wnaeth y tîm ddarganfod rhai o gynlluniau gwreiddiol yr ardd a grëwyd pan gomisiynwyd y tŷ gan Joshua Edisbury yn yr 1860au. Roedd rhain yn cyfeirio at goed ffrwythau, felly penderfynwyd cynnwys rhain yn y cynllun i adfer yr ardd. Byddai digon o le wedi bod i 12 o erddi Edisbury o fewn muriau gardd John Meller !

Afalau yn tyfu yn y berllan â thocwaith conigol yn y cefndir — Coed ffrwythau yn tyfu ym mherllannau Erddig

Mieri a phrysgwydd

Ar ôl symud yr afr a’r defaid, y gwaith nesaf oedd clirio’r holl fieri a phrysgwydd a oedd wedi cael rhwydd hynt i dyfu’n wyllt dros amser. Yn raddol fach daeth ffurf yr ardd - a maint y dasg o’n blaenau – i’r golwg.

Gwnaed arolwg o’r coed ffawydd, a gweld eu bod wedi pydru ac yn beryglus. Torrwyd y coed a symudwyd y pren i fannau eraill ar yr ystâd, er mwyn creu cynefin pren marw ar gyfer bywyd gwyllt.

Roedd rhannau o’r wal wedi dadfeilio felly roedd rhaid i ni eu hailadeiladu, ac mae gwaith atgyweirio yn parhau hyd heddiw.

Y rhew yn datgelu patrymau gwerthfawr

Gwyddai’r tîm y byddai’r gerddi wedi cael eu trefnu yn welyau ffurfiol; roedd awgrymiadau o hynny i’w gweld ar ôl torri’r glaswellt. Mae tywydd sych a diwrnodau rhewllyd yn gyfle da i weld amlinellau o siapiau’r gorffennol mewn gerddi.

Un diwrnod oer yn y gaeaf, mentrodd Mike i ben to Erddig i weld a allai weld patrymau yn y glaswellt rhewllyd islaw. Roedd wrth ei fodd i weld amlinelliad clir o’r hen welyau yn y glaswellt a gwaeddodd gyfarwyddiadau i’w gyd-arddwr i osod pegiau yn y ddaear. Fel hyn y cafodd y patrwm Fictoraidd o welyau ffurfiol ‘parterre’ ei aileni.

Gwely o rosynnau yn Erddig a golygfa i’r gorllewin o’r tŷ — Mwynhewch daith gerdded o amgylch gardd Erddig sydd â mur o’i chwmpas

O rwbel i ryfeddod

Cymerodd bedair blynedd i adfer y tŷ a’r gerddi ar ôl blynyddoedd o ddirywiad a gweithiodd dros gant o arbenigwyr i weddnewid y plasty a oedd bron â suddo.

Rhwng mis Mehefin eleni a mis Mawrth 2018, gallwch ddilyn ôl troed Philip Yorke III gan olrhain hanes yr ystad wrth iddi gael ei gweddnewid ‘o rwbel i ryfeddod’ ar ein taith amlgyfrwng drwy’r tŷ, y gerddi a’r tai allan.

Dysgwch am hanes yr ystad, ei chynllun, y gwaith o’i hadfer a’i gwarchod. Dewch i ddarganfod sut rydym yn rheoli ein tŷ a’n gardd ysblennydd heddiw, am byth, i bawb. Yna, yn eich amser eich hun, ewch eto i weld eich holl fannau, neu dewch o hyd i lecyn tawel i eistedd ac ymlacio.

Yr ardd heddiw

Ymunwch â’n garddwyr ar un o’r teithiau dyddiol o amgylch gerddi anhygoel Erddig. Mae’r gerddi wedi cael eu rhestru fel Gardd Hanesyddol Gradd 1. Crwydrwch o amgylch yr ardd furiog drawiadol, sydd wedi cael ei hadfer i’w threfn ffurfiol, fel ag y byddai wedi bod yn y ddeunawfed ganrif.

Dysgwch am ei hanes, ei chynllun, y gwaith o’i hadfer a’i gwarchod. Dewch i ddarganfod sut caiff yr ardd odidog hon ei rheoli heddiw fel y gall pawb ei mwynhau, am byth. Yna, yn eich amser eich hun, ewch eto i weld eich hoff rannau, neu eisteddwch am ychydig ac ymlacio yn y lle hardd hwn.

Mae gardd Erddig yn cynnwys coed ffrwythau prin a Chasgliad Cenedlaethol o eiddew, ac mae’n lle arbennig iawn.